Μια συνέντευξη ποταμός από τον Μάκη Μεταξά για τον Θολωτό Τάφο των Τζανάτων. Τα λέει όλα, θα έχει και δεύτερη συζήτηση, παρόλα αυτά το μαράζι του είναι η εκκλησία και το σκοταδιστικό ρόλο που παίζει την συγκεκριμένη στιγμή. Είναι απίστευτο τα εμπόδια που χρησιμοποιεί για να μην προχωρήσει αυτή η ανασκαφή. Δυστυχώς είναι απογοητευμένος και με το υπουργείο Πολιτισμού.
Σπύρος Αλεβιζόπουλος
Έχει περάσει αρκετός καιρός Μάκη από την δέσμευσή σου να μου παραχωρήσεις μια συνέντευξη που θα μιλούσαμε για όλους και για όλα αλλά κυρίως όσα αφορούν την υπόθεση «θολωτός τάφος Τζαννάτων» , φαίνεται λοιπόν πως σήμερα ήλθε η ώρα.
Η αλήθεια είναι πως είχα σκοπό αγαπητέ μου Σπύρο να μιλήσουμε νωρίτερα αλλά τα γεγονότα ήταν σε εξέλιξη και ήθελα να έχω μια καθαρότερη εικόνα. Σήμερα όμως είμαι μαζί σου και στην διάθεσή σου να απαντήσω στις ερωτήσεις σου.
Σε όλες τις ερωτήσεις;
Θα έλεγα σε όλες εκτός βεβαίως για θέματα που αφορούν αδημοσίευτο αρχαιολογικό υλικό που εγώ ενδεχομένως να έχω μια εικόνα, αλλά και πλήρη εικόνα να είχα δεν θα μπορούσα να σας τα αποκαλύψω. Το καταλαβαίνετε νομίζω πως δεν μου επιτρέπεται να δημοσιοποιήσω αδημοσίευτο υλικό ή να κάνω εικασίες πάνω σε αυτό.
Κρατάω λοιπόν την δήλωσή σου πως θα απαντήσεις σε όλες ή σχεδόν σε όλες τις ερωτήσεις αν το κατάλαβα καλά.
Σωστά το κατάλαβες
Ας αρχίσουμε λοιπόν την συνέντευξη με το φλέγον θέμα της επικαιρότητας που έχει σχέση με την μελέτη της προστασίας και της ανάδειξης του θολωτού τάφου των Τζαννάτων. Για να καταλάβει και ο κόσμος που μας διαβάζει θα σε παρακαλούσα να μας υπενθυμίσεις την σχέση σου με αυτό το μνημείο. Εγώ τα ξέρω αλλά ο πολύς κόσμος δεν τα γνωρίζει.
Δυστυχώς όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα αγαπητέ μου Σπύρο και το ξέρεις εσύ από πρώτο χέρι, ήμουν ο ηθικός αυτουργός για να εντοπιστεί , αργότερα να βρεθούν οι πιστώσεις για να ανασκαφεί και στην συνέχει υπό την ιδιότητα του Προέδρου της Εταιρείας Μελετών Προϊστορικής Κεφαλληνίας να χρηματοδοτηθεί και να εκπονηθεί μια μελέτη συνολικής ανάδειξης για το μνημείο αυτό. Υπό αυτήν την έννοια έχω μια αυξημένη ευαισθησία αλλά και τεράστιες ευθύνες με όποια ιδιότητα και εάν το πάρεις.
Τι πήγε όμως στραβά γιατί τους τελευταίους μήνες σε βλέπουμε να έχεις ανεβεί κυριολεκτικά στα κεραμίδια και να ζητάς την εφαρμογή της μελέτης που έχει ψηφιστεί από το ΚΑΣ. Δηλαδή για να το καταλάβω καλά υπάρχουν κάποιοι που δεν θέλουν να εφαρμοστεί η συγκεκριμένη μελέτη έτσι όπως έχει ψηφιστεί από το ΚΑΣ ;
Βεβαίως υπάρχουν και με τις ενέργειές τους προσπαθούν να ανατρέψουν όσα η συγκεκριμένη μελέτη έχει προβλέψει να γίνουν για την προστασία και την ανάδειξή του μνημείου και όλα αυτά για να μην απαλλοτριωθούν μερικά στρέμματα γης επειδή αντιδρά η τοπική Εκκλησία.
Ναι αλλά εγώ σε ρώτησα ποιοι είναι αυτοί.
Αρχικά ήταν το Ηγουμενοσυμβούλιο της Μονής της Άτρου που ανήκει το όμορο ακίνητο δίπλα από το μνημείο, ακολούθως ο Μητροπολίτης και εσχάτως, δηλαδή εδώ και κάποιους μήνες ο Έφορος αρχαιοτήτων ο οποίος υπέκυψε προφανώς στις πιέσεις της εκκλησίας, ενώ μέχρι πρότινος έκανε το λιοντάρι και τώρα προσπαθεί εκ των ενόντων να ακυρώσει αυτήν την μελέτη και να υποβάλει αντί αυτής μια κουτσουρεμένη μελέτη προκειμένου να μην θίξει την μοναστηριακή περιουσία.
Και γιατί δεν πάτε σε ένα διπλανό χωράφι και να μην έχετε ανάγκη την εκκλησία;
Γιατί αυτό το χωράφι είναι όμορο δηλαδή σε συνέχεια του χωραφιού που βρίσκεται ο τάφος, θα σου δείξω στο τέλος της συνέντευξης μια πινακίδα για να καταλάβεις και είναι το μόνο επίπεδο κομμάτι που προσφέρεται για παρκινγκ αυτοκινήτων που βρίσκεται σε συνέχεια της έκτασης που καταλαμβάνει ο τάφος. Είναι δηλαδή το ιδανικό χωράφι για αυτόν τον σκοπό
Γιατί όμως το Ηγουμενοσυμβούλιο και ο Μητροπολίτης αντιδρούν; πρέπει να υπάρχει πιστεύω κάποιος λόγος.
Ειλικρινά Σπύρο δεν το καταλαβαίνω γιατί και ποιοι είναι οι βαθύτεροι λόγοι που τους κάνουν να αντιδρούν με τόσο πείσμα. Ακούγονται πολλά που δεν θέλω να τα σχολιάσω. Ας ασχοληθούμε όμως με την ουσία των πραγμάτων. Το χωράφι αυτό εντάσσεται στην Α αρχαιολογική ζώνη, Δηλαδή καμιά οικοδομική δραστηριότητα ή άλλη παρέμβαση δεν μπορούν να κάνουν ούτε τώρα ούτε και στο μέλλον. Παρόλα αυτά όμως τίποτα στην πραγματικότητα δεν χάνουν. Θα εξακολουθήσουν να έχουν τις προσόδους τους από τις ελιές όπως ακριβώς τις έχουν και σήμερα. Άρα καμία ζημιά δεν υφίστανται. Αλλά εγώ δεν κατηγορώ την εκκλησία ή το Μητροπολίτη. Δικαιούνται να έχουν τις απόψεις τους. Προφανώς και θα κριθούν για τη σημερινή τους στάση στο μέλλον και ενδεχομένως πολύ αυστηρά, αλλά είπαμε δικό τους είναι το χωράφι και δικαιούνται να έχουν τις απόψεις τους ή τις αντιρρήσεις τους. Και ο δικός μου πατέρας όταν του απαλλοτρίωσαν μια τεράστια έκταση στο κέντρο του σημερινού Πόρου για να γίνει ο σύγχρονος οικισμός του Πόρου δεν το ήθελε και αντιδρούσε. Το έβλεπε συναισθηματικά, αλλά το κράτος για το κοινό συμφέρον καλώς έκανε και προχώρησε σε αναγκαστική απαλλοτρίωση τόσο της περιουσίας του πατέρα μου όσο και πολλών άλλων συγχωριανών μου. Αλλοίμονο και εάν δεν το έκανε και έτσι σήμερα έχουμε εκατοντάδες συμπατριώτες μου και εγώ είμαι μέσα σε αυτούς που απολαμβάνουμε την τότε ευεργετική απόφαση του τότε κράτους. Το ίδιο συμβαίνει τώρα και στην περίπτωση αυτή. Αλλά το ζήτημα δεν είναι αυτό, εάν θέλει ή δεν θέλει ο Μητροπολίτης, ο Μεταξάς, Ο Αλεβιζόπουλος ή άγνωστος Χ . Το ζήτημα αφορά καθαρά το Υπουργείο Πολιτισμού το οποίο καλείται να αναμετρηθεί με τον εαυτό του και να τιμήσει την ομόφωνη απόφαση του ανωτάτου οργάνου του που είναι το ΚΑΣ. Αντί αυτού τι κάνει ο εδώ υπάλληλός του; Πυροβολεί τα πόδια του και αρνείται να εφαρμόσει όλα όσα προβλέπει η συγκεκριμένη μελέτη την οποία οφείλει να στηρίξει.
Μα πόσο εύκολα μπορεί να γίνει ανεκτό αυτό που μου λες ; Εδώ έχει αποφασίσει και μάλιστα ομόφωνα όπως βλέπω με απόφαση του το ΚΑΣ. Την απόφαση την έχω εδώ μπροστά μου. Τι θέλει να πει δεν θέλει ο Έφορος, ο Μητροπολίτης , εσύ, εγώ, ο χοντρός ή ο λιγνός για να θυμηθώ και τον συχωρεμένο τον Κηλαϊδόνη;
Κύριε Αλεβιζόπουλε ρητορική υποθέτω είναι η ερώτηση σας. Εσείς δεν έχετε κατ’ επανάληψη στηλιτεύσει όλα αυτά τα φαινόμενα ; Έχετε καμία αμφιβολία πως δεν ζούμε στην χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας; Εάν υπήρχε σοβαρό κράτος θα συζητούσαμε τώρα αυτά τα ζητήματα; Για να καταλάβετε την γελοιότητα της όλης υπόθεσης, για την εφαρμογή της μελέτης χρειαζόταν να γίνουν οι αναγκαίες απαλλοτριώσεις στα δύο όμορα κτήματα που βρίσκεται το μνημείο. Στο κτήμα των αδελφών Μηλιαρέση και στο μοναστηριακό της Άτρου. Ο εδώ Έφορος αρχαιοτήτων ενώ ήξερε απολύτως τι έπρεπε να κάνει τι νομίζετε ότι σκαρφίστηκε να κάνει; Δρομολογεί επίτηδες την απαλλοτρίωση μόνο για το κτήμα των αδελφών Μηλιαρέση και αφήνει εκτός απαλλοτρίωσης το κτήμα της Μονής για να υπάρχει η αληθοφανής δικαιολογία του πετσοκόμματος των έργων που προέβλεπε η μελέτη επειδή δεν έχει προχωρήσει η απαλλοτρίωση στο Μοναστηριακό. Ποιος ήταν όμως ο υπεύθυνος για να κάνει την απαλλοτρίωση στο κτήμα της Μονής για να μην κοπούνε τα προβλεπόμενα έργα και δεν την έκανε όλα αυτά τα χρόνια; Η απάντηση είναι ο ίδιος ο Έφορος. Δηλαδή αυτός που ήταν υπεύθυνος να την κάνει και δεν την έκανε. Και σας ρωτάω τώρα εγώ. Ποιος κοροϊδεύει ποιον; Αυτό δεν είναι μια κοροϊδία και παράβαση καθήκοντος; Υπάρχει ή δεν υπάρχει προϊσταμένη του αρχή για να τον ελέγξει; Αυτό το κράτος που άλλοτε ξέρει να κάνει την δουλειά του εξαντλώντας την δύναμη και τον αυταρχισμό του σε κάθε φτωχό και ανήμπορο και άλλοτε ξεχνά το τι πρέπει να κάνει μπροστά στην δύναμη των ισχυρών κάνοντας την πάπια εσείς πως θα το ονομάζατε;
Αυτά να τα βλέπεις εσύ Μάκη, εμένα έχει μαλλιάσει η γλώσσα μου να τα λέω τόσα χρόνια. Έχεις σκεφτεί όμως μήπως αυτή η όντως ακατανόητη ενέργεια για να μην γίνει η απαλλοτρίωση στο Μοναστηριακό να μην ήταν στην ουσία απόφαση του Γρηγορακάκη αλλά υπόδειξη άνωθεν.
Δηλαδή όταν λες άνωθεν τι εννοείς;
Εννοώ από την Κυβέρνηση, ας πούμε από το Υπουργείο Πολιτισμού. Να τον έχει πάρει, ας το πούμε ως υπόθεση εργασίας , η Υπουργός τον Έφορο τηλέφωνο και να του έχει πει, δεν θέλω να πειράξεις το μοναστηριακό και άλλαξε την μελέτη.
Εάν έχει συμβεί αυτό, που δεν θα ήθελα να το πιστέψω, τότε δυστυχώς ο σημερινός μας Πρωθυπουργός θα πρέπει να αλλάξει αφήγημα για την Ελλάδα που οραματίζεται και στα όσα μας έλεγε ως τώρα. Αλλά εάν αυτό συμβεί πρόκειται να φανεί σύντομα. Εάν αλλάξει την μελέτη ο Έφορος και η Υπουργός την κάνει δεκτή, τότε ενδεχομένως και να έχεις δίκιο αλλά εγώ αγαπητέ μου Σπύρο δεν μπορώ να το φανταστώ και δεν θα ήθελα να προτρέξω από τώρα σε μια τέτοια εκτίμηση. Δεν μου επιτρέπεται να κάνω δίκη προθέσεων.
Οι πληροφορίες μου όμως Μάκη μου λένε πως ο Έφορος δεν θα υποβάλει την μελέτη που έχει εγκριθεί από το ΚΑΣ αλλά μια δική του την «κουτσουρεμένη» όπως εσείς την λέτε μελέτη προκειμένου να μην απαλλοτριώσει την έκταση του Μοναστηριακού.
Ναι το ακούω και εγώ Σπύρο και ακούω μάλιστα και κάτι άλλο ότι δεν θα υποβάλει με την πρόταση που επεξεργάζεται το πλέον καθοριστικό έργο της μελέτης που αφορά την προστασία, την ανάδειξη αλλά και την ασφαλή προσβασιμότητα των επισκεπτών που είναι η κατασκευή της νέας θόλου του μνημείου επειδή λέει ότι δεν του αρέσει αισθητικά η θόλος.
Τι θέλεις να πεις δεν του αρέσει
Πείτε μου και μένα; Περί ορέξεως προφανώς όπως λέει και ο λαός μας κολοκυθόπιτα. Μπορεί χάριν του διαλόγου να λέω και εγώ και εσύ πως δεν μας αρέσει και όντως να είναι και έτσι, αλλά ας σοβαρευτούμε, εδώ έχουμε να κάνουμε με μια πρόταση την οποία επεξεργάστηκε και μας την επέβαλε ομόφωνα το ΚΑΣ έχοντας στην σύνθεσή του κατά τεκμήριο μια πλειάδα από εξειδικευμένους επιστήμονες και τώρα μιλάμε εάν αρέσει η θόλος σε μένα, σε σένα, τον τάδε και τον δείνα; Του Χότζα ο φούρνος είναι; Για αυτό σου λέω πως ζούμε στην χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας. Αν συμβεί και αυτό ε θα τα έχουμε δει τότε όλα. Αλλά κύριε Αλεβιζόπουλε Κυριακή κοντή γιορτή όπως λέει και ο λαός μας. Οι προθέσεις τους θα φανούν ή καλύτερα θα έλεγα θα αποκαλυφτούν σύντομα, πολύ σύντομα θα έλεγα.
Τι ακριβώς εννοείται θα αποκαλυφτούν σύντομα.
Ο Έφορος από ότι ακούω προτίθεται σύντομα να υποβάλει την δικιά του κουτσουρεμένη πρόταση υποθέτω στο Υπουργείο για να του δώσουν την άδεια προκειμένου να την υποβάλει στην διαχειριστική αρχή για την ένταξη του μνημείου στο ΕΣΠΑ. Εάν και εφόσον η πρόταση αυτή εισαχθεί στο ΚΑΣ για να πάρει την έγκριση τότε εμείς δεν έχουμε άλλο δρόμο παρά να ζητήσουμε νομική συνδρομή και να παραστούμε στο ΚΑΣ την ημέρα που θα εισαχθεί η πρότασή του για συζήτηση όπου εκεί είμαστε υποχρεωμένοι να καταθέσουμε τις απόψεις μας και να υπερασπισθούμε τα αυτονόητα.
Με ποια ιδιότητα μπορείτε εσείς να ζητήσετε παράσταση στο ΚΑΣ ; δεν ξέρετε πως αυτή η υπηρεσία είναι κράτος εν κράτει;
Όχι δεν είναι έτσι, Δεν συμφωνώ μαζί σας. Όντως το Κεντρικό αρχαιολογικό Συμβούλιο είναι όργανο που έχει κατηγορηθεί τις περισσότερες φορές για υπερβάλλοντα ζήλο και όχι για την έγκριση μελετών που αντιστρατεύονται τις αποφάσεις του. Πάντοτε βεβαίως θα μου πείτε υπάρχουν και οι εξαιρέσεις, αλλά υπάρχουν για να επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Εάν όπως έχω γράψει ο εδώ Έφορος αρχαιοτήτων πυροβολεί τα πόδια του και γράφει στα παλαιότερα των υποδημάτων του μια μελέτη, την οποία το ίδιο το ΚΑΣ μας επέβαλε, βάζοντάς μας να πληρώσουμε τις αναγκαίες για τον σκοπό αυτό δαπάνες και ψηφίζοντάς την μάλιστα και ομόφωνα, είμαι πολύ περίεργος να δω τώρα το ίδιο το όργανο να πυροβολεί και αυτό με την σειρά του τα δικά του πόδια επειδή ο εδώ Έφορος αρχαιοτήτων δεν έχει προχωρήσει στην συγκεκριμένη απαλλοτρίωση ως όφειλε και με τον τρόπο αυτό να οδηγηθεί στην έγκριση μιας κουτσουρεμένης και μίζερης πρότασης που δεν διασφαλίζει την προστασία και την ανάδειξη του μνημείου και αυτό γιατί; για λίγα στρέμματα γης που βρίσκεται μάλιστα στην αρχαιολογική ζώνη Α επειδή αντιδρά η εκκλησία.
Μάκη με το συμπάθιο αλλά νομίζω πως πρέπει να ζεις σε έναν άλλο πλανήτη. Εάν έχει δώσει την εντολή η Υπουργός να περάσει η πρόταση Γρηγορακάκη για να ικανοποιήσουν την εκκλησία και επειδή είμαι βέβαιος πως οι κυβερνώντες θέλουν πάντα να τα έχουν καλά μαζί τους πιστεύεις σοβαρά ότι η πρόταση Γρηγορακάκη εάν την φέρουν για συζήτηση στο ΚΑΣ δεν θα έχει την κάλυψη της Υπουργού και δεν θα είναι αυτή που θα περάσει;
Εξακολουθώ να πιστεύω ότι το ΚΑΣ είναι ένα όργανο με κύρος, δεν θα πυροβολήσει τα πόδια του, όπως έκανε ο εδώ Έφορος, η πρόταση αυτή δεν θα περάσει και η Υπουργός δεν θα παρέμβει.
Για να το λες με τόση βεβαιότητα υποθέτω ότι θα ξέρεις κάτι περισσότερο και δεν μας το λες.
Όχι δεν ξέρω απολύτως τίποτα. Απλά έχω ενημερώσει την Υπουργό στέλνοντας της σχετικό ενημερωτικό σημείωμα όπως και στις αντίστοιχες Υπηρεσίες της και θέλω να πιστεύω πως δεν θα το ζήσουμε και αυτό.
Εγώ Μάκη επειδή έχω μια άλλη εικόνα για το πώς λειτουργεί το Ελληνικό κράτος και πόσο υπάκουοι ήταν ανέκαθεν οι πολιτικοί μας στα κελεύσματα της εκκλησίας , θα σας έλεγα να κρατάτε μικρό καλάθι. Δεν τους έχω να πάρουν το παραμικρό κόστος εάν έχουν να επιλέξουν ή εσάς ή τον Μητροπολίτη.
Ακούστε κύριε Αλεβιζόπουλε. Και για μένα αυτή η ιστορία όπως εξελίσσεται μην νομίζετε πως δεν έχει κόστος. Έχει και παραέχει. Αλλά πάντα στην ζωή μας έρχεται η ώρα να επιλέξεις με ποιους θα πας και με ποιους θα αφήσεις. Συγνώμη αλλά έχω κάνει τις επιλογές μου. Εγώ δεν θα υποκύψω σε κανένα ιερατείο πολιτικό ή εκκλησιαστικό, όπως δεν θα το κάνατε και εσείς αλλά είμαι απολύτως βέβαιος και κάθε Κεφαλονίτης που σέβεται την καταγωγή του.
Θέλετε να βάλουμε ένα στοίχημα πως θα περάσει η άποψη της εκκλησίας;
Να σας ρωτήσω τώρα και εγώ με την σειρά μου; ξέρετε κάτι για να το λέτε που δεν το ξέρω και εγώ;
Όχι αλλά δεν είμαι αιθεροβάμονας, είμαι λίγο μεγαλύτερος από σένα και επίτρεψέ μου να ξέρω εκ πείρας το Υπουργείο με ποιον θα πάει και ποιον θα αφήσει.
Το Υπουργείο θα κάνει προφανώς τις επιλογές του, αλλά και εμείς θα κάνουμε τις δικές μας.
Καλά … ότι και να κάνετε όταν θα αποφασίσουν, που για μένα έχουν ήδη αποφασίσει, ότι θα κάνετε θα είναι κατόπιν εορτής και για την τιμή των όπλων. Δεν θέλω να σας στεναχωρήσω αλλά ειλικρινά πιστεύετε πως ο Γρηγορακάκης σχεδιάζει μια πρόταση χωρίς να έχει την κάλυψη του Υπουργείου του; Ειλικρινά δεν σε θεωρώ τόσο αφελή.
Αγαπητέ μου Σπύρο όχι δεν είμαι τόσο αφελής όσο ενδεχομένως νομίζεις, αλλά άφησέ με να πιστεύω ακόμη και μέχρι και την ύστατη ώρα πως υπάρχει η ελπίδα να γίνουμε κάποτε ένα κανονικό κράτος με κανόνες που θα σέβεται και θα εκτιμά τον αγώνα που δίνουν οι πολίτες του, όταν καλούνται μάλιστα να βάλουνε πλάτη μήπως και σηκωθούμε λίγο ψηλότερα, όπως κάναμε και εμείς επί τόσα χρόνια με πολλές θυσίες κόπο και χρήμα.
Εγώ όπως σου είπα θα έβαζα στοίχημα ακριβώς για το αντίθετο και ειλικρινά σου εύχομαι να μην προσγειωθείς για μια ακόμη φορά ανώμαλα. Την εποχή που ήσουν Δήμαρχος Πρόννων όταν το κράτος είχε να επιλέξει μεταξύ εσένα και των «γνωστών – άγνωστων» πυρομανών της περιοχής σου μπορείς να μου θυμίσεις σε παρακαλώ τι επέλεξε; Να σου θυμίσω λοιπόν εγώ, επέλεξε τους «γνωστούς – άγνωστους» ή μήπως κάνω λάθος;
Όχι δεν κάνεις λάθος. Αλλά άφησέ με όμως να θέλω να πιστεύω πως το κράτος μας θα κάνει αυτή την φορά το σωστό. Εάν συμβεί αυτό που εσύ υπονοείς ξέρω τι πρέπει να κάνω που δεν είναι της παρούσης να το πω.
Γιατί δεν είναι της παρούσης; Έχεις κάτι να μας κρύψεις και δεν θέλεις να το πεις ; Είπαμε πως θα απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις .Σε ρωτάω λοιπόν ευθέως τι θα κάνετε εάν τελικά δεν δικαιωθείτε;
Δεν σας κρύβω τίποτα Σπύρο αλλά δεν θα ήθελα να μιλάω για υποθετικές ενέργειες για μια υπόθεση που δεν ξέρω την τελική της εξέλιξη. Για να μην νομίζεις όμως ότι αποφεύγω να σου απαντήσω θα σου πω τούτο. Εμείς που βάλαμε πλάτη στο κράτος το οποίο μας ζήτησε να του προσφέρουμε μια πλήρη μελέτη για την προστασία και την ανάδειξη αυτού του μνημείου και εμείς ανταποκριθήκαμε και εκπονήσαμε αυτήν την μελέτη σύμφωνα με τις δικές τους υποδείξεις αλλά με δικές μας οικονομικές θυσίες , κόπο και χρόνο, στην περίπτωση που οι ίδιες υπηρεσίες του κράτους πυροβολώντας τα πόδια τους δεν θα σεβαστούν τις ίδιες τις αποφάσεις τους, επειδή αντιδρά η εκκλησία για λίγα στρέμματα γης και μάλιστα της ζώνης Α , δηλαδή μιας ζώνης απολύτου προστασίας , και συνεχίσουν οι υπηρεσίες τους να κάνουν πως δεν καταλαβαίνουν, ενώ αντίστοιχα ξέρουν τον τρόπο το πώς να απαλλοτριώσουν το όμορο κτήμα του ιδιώτη, δηλαδή στην ουσία παρανομώντας και αυτές, να είσαι βέβαιος ότι θα αναδείξουμε το θέμα πανελληνίως και όχι μόνον ζητώντας την αναζήτηση ευθυνών για παράβαση καθήκοντος και την λήψη έκτακτων μέτρων ζητώντας με ανοικτή επιστολή την παρέμβαση του Πρωθυπουργού και παράλληλα την βοήθεια από διεθνείς οργανώσεις και οργανισμούς για την σωτηρία και την ανάδειξη του μνημείου. Έχω και κάτι άλλο κατά νου αλλά δεν μπορώ να σου το αποκαλύψω όσο και εάν επιμείνεις. Να είσαι βέβαιος όμως πως θα κάνουμε ότι μας επιβάλει η συνείδηση μας και η ευθύνη που έχουμε για την προστασία και την ανάδειξη της μνημειακής μας κληρονομιάς.
Μάκη ξέρεις το προσωπικό μου ενδιαφέρον για τις αρχαιότητες της περιοχής των Πρόννων, ξέρεις πως έχω στην διάθεσή μου ένα μεγάλο αρχείο από τις επισκέψεις μου στην περιοχή που με βοηθά όταν γράφω τις «αστοχίες» μου, αλλά παρόλα αυτά πολλά πράγματα να σου πω την αλήθεια δεν τα καταλαβαίνω ούτε τώρα με την υπόθεση της μελέτης του τάφου, αλλά ούτε και για τα όσα έχουν προηγηθεί.
Τι ακριβώς είναι αυτό που δεν έχεις καταλάβει Σπύρο, κάνε μου το πιο συγκεκριμένο.
Με την φασαρία που γίνεται τώρα με τον τάφο γιατί έχω σχηματίσει την εικόνα πως εσύ είσαι ο μόνος που φωνάζει; Γιατί δεν παίρνουν θέση ο Περιφερειάρχης οι Αντιπεριφρειάρχες, ο Βουλευτής ο Δήμαρχος, τέλος πάντων δεν είσαι εσύ και ο μοναδικός που έχει λόγο για αυτήν την υπόθεση. Μήπως κάνω λάθος;
Τι εννοείς να πάρουν θέση δηλαδή να βγουν και να πουν στηρίζουμε τον Μεταξά;
Όχι δεν λέω αυτό, αν και θα έπρεπε. Να βγούνε και να πούνε στο Υπουργείο: εμείς θέλουμε να εφαρμοστεί η μελέτη όπως την ψήφισε το ΚΑΣ. Αυτό ήθελα να σου πω.
Κοίταξε Σπύρο, στην συνάντηση που έγινε στον Πόρο παρουσία της Περιφερειάρχη , των Αντιπεριφεριαρχών, του Δημάρχου και των Αντιδημάρχων αναγνώστηκε ένα ψήφισμα, το έχεις δημοσιεύσει και εσύ που λέει ακριβώς αυτό που μου λες τώρα. Κανένας από τους παρισταμένους θεσμικούς εκπροσώπους μας δεν εξέφρασε την αντίρρηση του και μάλιστα το Δημοτικό Συμβούλιο το υιοθέτησε με σχετική του απόφαση. Επίσης εκατοντάδες συμπολίτες μας και φορείς συνυπέγραψαν αυτό το ψήφισμα και το έστειλαν στους αρμόδιους τους οποίους θερμά ευχαριστώ για τον αγώνα που έδωσαν πλάι μας. Πρόσφατα μάλιστα και η Αδελφότητα Κεφαλλήνων και Ιθακησίων Πειραιά ψήφισε και αυτή αυτό το ψήφισμα. Θέλω να πω πως εάν οι θεσμικοί μας εκπρόσωποι θα είχαν μια άλλη άποψη υποθέτω πως είχαν την ευκαιρία να τοποθετηθούν εκείνο το βράδυ διαφορετικά.
Και εσύ έχεις επαναπαυθεί επειδή δεν αντέδρασαν στο ψήφισμα που πήρατε ότι σε στηρίζουν κιόλας; Έχεις διατελέσει Νομάρχης Δήμαρχος, Πρόεδρος και ξέρεις που γράφουνε συνήθως οι αρμόδιοι τα ψηφίσματα αυτά.
Το ξέρω αυτό που λες και για αυτό δεν σταματώ να μάχομαι καθημερινά με κίνδυνο πλέον να χαρακτηριστώ γραφικός. Έστειλα επιστολές και έγγραφα παντού, πήγα στο Υπουργείο, συνάντησα φίλους μου να βάλουν πλάτη, κάνω ότι μπορώ.
Και τι σου απάντησαν ; Είμαι περίεργος να μάθω.
Ποιοι;
Όλοι αυτοί που μου λες που τους έστειλες έγγραφα ψηφίσματα και επιστολές.
Σε μένα προσωπικά για όλες τις επιστολές και τα έγγραφα που τους έχω στείλει μέχρι στιγμής δεν έχω λάβει γραπτή απάντηση. Ενδεχομένως να έχουν κάνει ενέργειες που να μην τις ξέρω. Αλλά σε μένα και στην Εταιρεία Μελετών Προϊστορικής Κεφαλληνίας δεν έχει έλθει καμία γραπτή απάντηση.
Από κανέναν; Σοβαρολογείς;
Σοβαρολογώ, Δηλαδή τι θέλεις να σου πω πως έλαβα κάτι που δεν έλαβα; Συζητήσεις μαζί τους βεβαίως και έχω κάνει, αλλά εάν εννοείς απαντήσεις σε γραπτό κείμενο που θα μπορέσω να τις προσκομίσω δεν έχω. Το μόνο που έχω και είναι ακόμη σε εκκρεμότητα είναι ένα ραντεβού που ενδιαφέρθηκε να κλείσει ο Βουλευτής του νομού μας, ο κύριος Παναγής Καππάτος με την Υπουργό Πολιτισμού προκειμένου να συζητήσουμε μαζί της όλα αυτά τα ανοικτά θέματα.
Ποια είναι η θέση του Βουλευτή;
Ο βουλευτής πήρε θέση δημοσίως και είπε πολύ απλά το αυτονόητο, να γίνει ότι λέει ο νόμος.
Ο Βουλευτής δηλαδή είναι ο μόνος που έχει πάρει θέση;
Δεν ξέρω πως το εννοείς, αλλά ο Βουλευτής είναι ο μόνος μέχρι στιγμής που ως άριστος νομικός που είναι, ξέρει καλύτερα από τον καθένα μας ότι στο τέλος της ημέρας σε κάθε κράτος δικαίου ισχύουν τρεις μαγικές λέξεις που είναι : «Ότι λέει ο νόμος». Εάν το ίδιο ζητούσαν όλοι οι θεσμικοί μας εκπρόσωποι σήμερα δεν θα υπήρχε λόγος να μιλούσαμε για αυτό το θέμα και προφανώς δεν θα αποτελούσε σήμερα μια υπόθεση διένεξης που πολύ φοβάμαι ο περισσότερος κόσμος την βλέπει σαν μια προσωπική διένεξη και αντιπαράθεση μεταξύ εμένα, της Εφορίας αρχαιοτήτων, του Μητροπολίτη, των πολιτών και δεν ξέρω ακόμα ποιους άλλους να προσθέσω.
Και εάν δεν ισχύσει ο νόμος και περάσει του Δεσπότη;
Άκουσε φίλε Σπύρο. Εάν δεν ισχύσει ο νόμος υπάρχει θέμα και θα φτάσω όπως σου είπα μέχρι εκεί που δεν φαντάζεσαι. Εάν όμως το δίκιο είναι με το μέρος του Δεσπότη δεν το συζητώ, να γίνουν τα νόμιμα. Εγώ δεν τα έχω βάλει με την εκκλησία, ζητώ την εφαρμογή των νόμων για την προστασία και την ανάδειξη του μνημείου σύμφωνα με τις αποφάσεις που έχει λάβει το ΚΑΣ. Τελεία και παύλα. Δεν θα ήθελα όμως να μιλήσω περισσότερο για αυτό το θέμα γιατί πολύ φοβάμαι μήπως πω κάτι που δεν είναι της στιγμής. Θα σε παρακαλούσα να αλλάξουμε την θεματολογία εάν συμφωνείς και εσύ.
Να αλλάξουμε θέμα, αλλά γιατί έχω την αίσθηση πως είσαι έτοιμος και εσύ να συμβιβαστείς;
Να συμβιβαστώ με τι; Με ποιον; Δεν ξέρω εάν σου έχω αφήσει αυτήν την αίσθηση. Οι συμβιβασμοί για μένα πρέπει να υπάρχουν, αλλά εγώ δεν έχω να συμβιβαστώ με κανέναν. Η υπόθεση αυτή δεν είναι προσωπική μου υπόθεση, είναι μια υπόθεση που αφορά την πολιτεία στο σύνολό της, ένας εκ των οποίων βεβαίως είμαι και εγώ. Σε παρακαλώ όμως να μην πούμε περισσότερα για αυτό το θέμα, υπάρχει λόγος .
Μην ξεχνάς πως μου υποσχέθηκες πως θα απαντούσες σε όλες τις ερωτήσεις.
Στο είπα και δεν προσπαθώ να υπεκφύγω απλά νομίζω πως δεν είναι της στιγμής να πω κάτι περισσότερο για ένα θέμα που βρίσκεται σε εξέλιξη.
Δεν σε πιέζω άλλο. Πάμε τώρα να συζητήσουμε για όσα είχα τότε στο μυαλό μου όταν σου είχα ζητήσει να κάνουμε αυτήν την συνέντευξη και μου είχες υποσχεθεί πως θα μιλήσεις ανοικτά.
Οκ η αλήθεια είναι πως στο είπα, για αυτό είμαι εδώ. Είμαι λοιπόν στην διάθεσή σου.
Μια στιγμή να κοιτάξω τις σημειώσεις μου. Πάμε λοιπόν στο κυρίως μενού.
Γιατί το προηγούμενο τι ήταν ;
Ο πρόλογος
Σοβαρολογείς Σπύρο; Βρήκαμε δηλαδή παπά να θάψουμε και τους ζωντανούς ;
Μάκη τώρα που σε στρίμωξα δεν μου γλιτώνεις. Κοίτα με στα μάτια και μίλησε μου ειλικρινά κρύβεται κάτι τόσο σημαντικό εκεί στα Τζαννάτα;
Ναι κρύβεται καλά το είπες.
Δηλαδή τι είναι αυτό που κρύβεται εκεί και εμείς δεν ξέρουμε.
Εσείς ξέρετε αγαπητέ μου Σπύρο και όσοι έχουν ενδιαφερθεί να μάθουν, αυτά που η αρχαιολογική σκαπάνη έχει ανασκάψει ή το σωστότερο αυτά που έχει ανακοινώσει. Προφανώς και δεν ξέρετε τα υπόλοιπα, αλλά και αυτά που ξέρετε δυστυχώς δεν τα έχετε ορθά αξιολογήσει.
Δηλαδή εμείς φταίμε τώρα;
Όχι δεν είπα αυτό, ίσως και να είναι λάθος η διατύπωση. Εκείνο που θέλω να πω είναι πως οι υπεύθυνοι αρχαιολόγοι που ανέσκαψαν στην επίδικη περιοχή έχουν τοποθετηθεί σε γενικές γραμμές και είπαν και έγραψαν πολύ σημαντικά πράγματα που δυστυχώς μπορώ να πω πέρασαν «σκοπίμως απαρατήρητα», (τα «σκοπίμως απαρατήρητα» παρακαλώ βάλε τα όταν απομαγνητοφωνήσεις αυτήν την συνέντευξη μέσα σε αγκύλες).
Για ποια κείμενα αναφέρεσαι;
Μια στιγμή. Επίτρεψε μου να επικαλεστώ τώρα και τις δικές μου σημειώσεις. Θα σου αφήσω αυτά τα χαρτιά για να τα αντιγράψεις. Σου διαβάζω λοιπόν καλέ μου φίλε:
Ο αρχαιολόγος και ανασκαφέας του τάφου Δρ Λάζαρος Κολώνας[i] σε διάφορα συνέδρια και διαλέξεις έχει δηλώσει: «Τα αρχαιολογικά ευρήματα και η ένταξη του τάφου στην ΥΕ ΙΙΙΑ-Β περίοδο σηματοδοτούν την ύπαρξη ενός ισχυρού μυκηναϊκού κέντρου…., τα δεδομένα που έχουμε με βάση την έρευνα μας συνηγορούν στο να θεωρήσουμε ότι εδώ βρισκόταν το επίκεντρο της εξουσίας όχι μόνο για το νησί της Κεφαλονιάς, αλλά και για την ευρύτερη περιοχή του κεντρικού Ιονίου»[ii]. Σε μια νεότερη ανακοίνωση (2008) ο Λάζαρος Κολώνας αναφερόμενος στη σπουδαιότητα τόσο του θολωτού τάφου, όσο και του κτιστού θαλαμωτού τάφου/οστεοφυλακίου, που ανέσκαψε δίπλα στον θολωτό τάφο, τονίζει τα εξής: «παίρνοντας αφορμή από την χωρίς αρχαιολογικά τεκμήρια παρατηρηθείσα τον τελευταίο καιρό κινητικότητα γύρω από την υπόθεση της ταύτισης της θέσης της Ομηρικής Ιθάκης, πρέπει να θυμίσω στη διεθνή επιστημονική κοινότητα ότι απάντηση στο ζήτημα αυτό μπορεί να δώσει μόνο ο σπουδαίος βασιλικός τάφος που αποκαλύφθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 στα Τζαννάτα Πόρου Κεφαλληνίας»[iii]. Εκεί διαπιστώνει ότι είναι «βέβαιο πλέον ότι στην περιοχή των Τζαννάτων η μυκηναϊκή παρουσία είναι μακρόχρονη και έντονη, και σηματοδοτεί την ύπαρξη εκεί ενός σπουδαίου μυκηναϊκού κέντρου που οπωσδήποτε σχετίζεται με την υπόθεση της Ομηρικής Ιθάκης».[iv]
Ο έτερος αρχαιολόγος και ανασκαφέας των πρώτων οικιστικών εγκαταστάσεων πέριξ του τάφου Δρ Αντώνιος Βασιλάκης[v] μετά την περαίωση της πρώτης φάσης των ανασκαφών δήλωσε:
«Η μέχρι τώρα αρχαιολογική έρευνα στην Κεφαλονιά και στην Ιθάκη παρουσιάζει την εξής, περίπου, εικόνα: Η Ιθάκη ήταν τμήμα του μυκηναϊκού κόσμου και ευρήματα της εποχής προέρχονται από τέσσερις θέσεις: τα Πηλικάτα, τις Τρεις Λαγκάδες, τη σπηλιά του Λουίζου (Πόλις) και τον Αετό. Σε καμία από τις θέσεις αυτές δεν ανακαλύφθηκε μέχρι σήμερα κάποιο μεγάλο οικοδόμημα της Μυκηναϊκής Περιόδου. Στην Κεφαλονιά, που ήταν το πιο σημαντικό κέντρο του μυκηναϊκού κόσμου στη Δυτική Ελλάδα, έχουν ανακαλυφθεί και ανασκαφεί πάνω από 60 θαλαμωτοί και θολωτοί τάφοι, που χρονολογούνται από το 1600 μέχρι το 1100 π.Χ. Οι τάφοι βρίσκονται σε συστάδες στα Μαζαρακάτα, στη Λακκίθρα, στα Κοκολάτα, στα Μαυράτα, στα Μεταξάτα, στην Κοντογεννάδα και αλλού. Με εξαίρεση ένα χαμένο σήμερα μικρό σπίτι στα Σταροχώραφα Κρανιάς, έναν αμφίβολο τοίχο σπιτιού (;) στους Αγίους Θεοδώρους Σάμης, και ένα ακόμη οικιστικό κατάλοιπο στη ΒΙ.ΠΕ. Αργοστολίου, σε καμιά από τις άλλες θέσεις δεν έχει ανασκαφεί ή εντοπιστεί οικισμός ή έστω ένα οικοδόμημα μυκηναϊκών χρόνων. Ωστόσο η Νοτιοανατολική Κεφαλονιά, με τον ηγεμονικό θολωτό τάφο στο Μπούρτζι Τζαννάτων και το ελλειψοειδές μέγαρο στη Ρίζα Τζαννάτων που ανασκάψαμε εμείς, φαίνεται ότι ήταν η σημαντικότερη θέση (κέντρο) της Μυκηναϊκής Εποχής σε όλη την επικράτεια του Οδυσσέα»[vi]
«Είμαστε αισιόδοξοι ότι έχουμε να παρουσιάσουμε στον κόσμο ένα σημαντικό μνημείο. Χρονολογείται σε μία πολύ σημαντική για την ιστορία του τόπου εποχή. Είναι η εποχή που εμείς οι Αρχαιολόγοι ονομάζουμε Υστεροελλαδική ή αλλιώς Μυκηναϊκή. Έχουμε πάρα πολλά νέα στοιχεία, που συμπληρώνουν και τροποποιούν κάποια πράγματα για την ιστορική εξέλιξη στα νησιά του Οδυσσέα, Μέχρι τώρα λέγαμε γενικότητες, στηριγμένοι στα νεκροταφεία της εποχής αυτής, στα Μαζαρακάτα, στη Λακύθρα και στον κοντινό μας βασιλικό θολωτό τάφο! Τώρα μπορούμε να μιλάμε για ένα μεγάλο κτίριο, το οποίο μας δίνει σιγά-σιγά την ιστορία του και τη ζωή των ανθρώπων που το χρησιμοποίησαν και χρησιμοποιήθηκε στο 14ο και 13ο αιώνα π.Χ. Εάν δεχτούμε την υπόθεση να είναι αλήθεια ότι η διήγηση και η περιγραφή του Ομήρου, η αναφορά του στην επικράτεια των Κεφαλλήνων με έδρα την Κεφαλονιά, το μεγαλύτερο νησί, στο οποίο ηγεμόνας-άνακτας στον Όμηρο ήταν ο Οδυσσέας, με την ανακάλυψη του μυκηναϊκού μεγάρου στα Τζαννάτα θέτουμε μία σοβαρή υποψηφιότητα για την έδρα της επικράτειας του Οδυσσέα με πολλά αδιάσειστα τεκμήρια στηριγμένα σε επιστημονική ανάλυση και μελέτη πλούσιων ευρημάτων, τόσο αρχιτεκτονικών, οικοδομικών ή ακίνητων όσο και κινητών, των οποίων η μελέτη έχει αρχίσει και συνεχίζεται».[vii]
Ασχέτως εάν συμφωνείς ή διαφωνείς με αυτά τα κείμενα είναι κάτι που δεν καταλαβαίνεις;
Εγώ τα ξέρω σε γενικές γραμμές αυτά τα κείμενα, εάν συμφωνώ ή όχι το ξέρεις πολύ καλά. Εγώ όμως παρίσταμαι εδώ ως ο δικηγόρος του διαβόλου, για να θυμηθούμε τον συχωρεμένο τον Φώτη Χαλιώτη.
Να γίνω τότε και εγώ για λίγο ο δικηγόρος του Διαβόλου και να αντιστρέψουμε για λίγο τους ρόλους;
Και εσύ διάολος; Σαν πολλοί διάολοι δεν μαζευτήκαμε αυτό το δωμάτιο;
Δικηγόροι του Διαβόλου είπαμε όχι διάολοι. Κάνε μου την χάρη βρε Σπύρο και απάντησέ μου σε παρακαλώ. Η Αρχαιολογική σκαπάνη έψαχνε ή δεν έψαχνε πάνω από διακόσια χρόνια για εντοπίσει σε όλα τα νησιά του Ιονίου τα ίχνη εκείνου το Μυκηναϊκού κέντρου που περιγράφεται στα Ομηρικά Έπη;
Ας πούμε από την εποχή του Σλήμαν μέχρι τα χρόνια μας
Βρέθηκε λοιπόν ή όχι ένα μυκηναϊκό κέντρο στην δυτική νησιωτική Ελλάδα; Η απάντηση για να μην σε κουράζω είναι πως βρέθηκε.
Που βρέθηκε λοιπόν σύμφωνα με τις δηλώσεις των αρχαιολόγων που το ανέσκαψαν ; Στο λεκανοπέδιο των Τζαννάτων είναι η απάντηση.
Έχει σχέση με το αναζητούμενο κέντρο της Ομηρικής Ιθάκης; Προφανώς και έχει σύμφωνα με τις δηλώσει του υπεύθυνων αρχαιολόγων που σου διάβασα μόλις πριν λίγο
Έχει σχέση το μνημείο αυτό με την θέση που θα πρέπει να βρισκόταν το κέντρο της Ομηρικής Ιθάκης; Η απάντηση είναι πως έχει .
Που γράφεται αυτό; Στην επίσημη σελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού Πάρε και διάβασε την σελίδα που έχω τυπώσει για να σου την αφήσω επειδή ήξερα πως θα με ρώταγες μαζί με την ηλεκτρονική της διεύθυνση για να μπορεί να την διαβάσουν οι αναγνώστες σου.
http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=5752&era=1&group=9&fbclid=IwAR3uekhS3bN6xWdFgd3i5p0OG5BT7yERqYOwEVATmIN6jK3jcFTc3ItgyLs
Τι θέλεις να σου πω και άλλα;
Τι είναι λοιπό αυτό που δεν καταλαβαίνουν αγαπητέ μου Σπύρο;
Ο Μακης Μεταξας.
Εμένα με ρωτάς ; Εσένα κάλεσα για να μας απαντήσεις.
Να σου απαντήσω λοιπόν Σπύρο. Αυτά που έχουν ανασκαφεί αλλά και αυτά που δεν έχουν ανασκαφεί, αλλά λίγο πολύ έχουν αξιολογηθεί, χαλάνε εντελώς το μέχρι χθες αφήγημα, δόγμα, πες το όπως θέλεις, που ήθελε το αναζητούμενο από την αρχαιολογική σκαπάνη μυκηναϊκό κέντρο να βρισκόταν στην σημερινή Ιθάκη, που όλοι βέβαια ξέρουμε ότι δεν υπάρχει και εάν υπήρχε μετά από διακόσια και πάνε χρόνια ανασκαφών θα είχε εντοπιστεί.
Η αδυναμία του εντοπισμού αυτού του πολυτραγουδισμένου μυκηναϊκού κέντρου της εποχής του Οδυσσέα αφού στάθηκε αδύνατον να εντοπισθεί στην σημερινό νησί της Ιθάκης θεωρήθηκε ότι υπήρξε ποιητική αδεία ως ένα φανταστικό σκηνικό στην υπηρεσία της αφήγησης των ομηρικών κειμένων και το δικαιολόγησαν ως ένα συνειδητό αρχαϊσμό ενός ποιητή η ποιητών των πρώιμων ιστορικών χρόνων. Τώρα ποιο αναλυτικά σου λέω τούτο
Μάκη να σε διακόψω για λίγο. Εάν συνεχίσεις έτσι εγώ θα πρέπει να γράφω καμία βδομάδα Πές μας σε παρακαλώ τι αλλάζει για να μπορεί να καταλάβει ο αναγνώστης που θα διαβάσει αυτό το κείμενο και γιατί οι ανασκαφές στα Τζαννάτα είναι τόσο σημαντικές. Τι ανατροπές φέρνουν; δεν ξέρω εάν το διατυπώνω σωστά.
Απολύτως σωστά το διατυπώνεις Σπύρο . Βέβαια μου ζητάς να πω με δύο λόγια κάτι που καλύπτεται μόνο με ένα βιβλίο. Αλλά εάν θα μπορούσα να το πω με μια πρόταση θα έλεγα ότι αυτό που βρίσκεται στα Τζαννάτα μας βοηθά να κατανοήσουμε, να επαληθεύσουμε τα πραγματικά δεδομένα της τοπογραφίας της ύστερης εποχής του χαλκού, δηλαδή κατά την μυκηναϊκή περίοδο, κυρίως για στην δυτική νησιωτική Ελλάδα και ειδικότερα για τον στενό πυρήνα εντός και πέριξ του άστεως της λεγόμενης Ομηρικής Ιθάκης. Παράλληλα τα νέα δεδομένα που προκύπτουν μας βοηθούν για την επιχείρηση της όσο το δυνατόν πλησιέστερης επαναχρονολόγησης της εποχής που φαίνεται πως συντάχθηκε ο βασικός κορμός των λεγόμενων Ομηρικών επών .
Μάκη σε παρακαλώ μπορείς να μας το πεις ποιο απλά;
Σπύρο πόσο ποιο απλά θέλεις να το πω;
Όχι για μένα για αυτούς που θα μας διαβάσουν
Να το πω διαφορετικά τότε. Αυτό που βρέθηκε στα Τζαννάτα είναι η Λυδία λίθος για την επαλήθευση της ομηρικής τοπογραφίας. Δηλαδή η τοπογραφία των Ομηρικών επών φαίνεται τώρα ότι είναι όντως αληθής και όχι αληθοφανής. Τα ομηρικά έπη δεν ήταν δηλαδή ένα ποιητικό δημιούργημα που για τις ανάγκες της διήγησης επικαλέστηκαν ή κουβαλούσαν ξεθωριασμένες μνήμες από ένα απόμακρο παρελθόν, τουλάχιστον ως προς τα τοπογραφικά τους δεδομένα. Οι περισσότεροι σήμερα πιστεύουμε πως τα συνέθεσαν ένας ή περισσότεροι του ενός ποιητές στα πρώιμα ιστορικά χρόνια. Αυτό δεν μας έχουν μάθει; Η επικρατούσα άποψη δεν λέει αυτό; ναι ή όχι ;
Ναι αυτό λέει.
Τώρα άκουσε φίλε μου αυτό που πραγματικά φέρνει τις οδύνες.
Η επαλήθευση αυτή μας αναγκάζει εκ των πραγμάτων να επανεξετάσουμε την χρονολόγηση της σύνταξης των Ομηρικών επών. Και αυτό δεν το λέω εγώ, δεν είναι προϊόν δικής μας έρευνας και δεν θα μπορούσε εξ άλλου να ήταν, δεν έχουμε αυτές τις δυνατότητες. Δόξα το θεό υπάρχουν σήμερα επιστήμονες που έχουν τα εργαλεία και τις δυνατότητες να μας δώσουν αυτήν την πληροφόρηση και είμαι πολύ ευτυχής που μας έχουν εμπιστευτεί τις εργασίες τους και μπορούμε να μιλάμε έστω και επιγραμματικά σήμερα για αυτό το θέμα.
Ας ξαναγυρίσουμε όμως στην επικρατούσα άποψη η οποία επαναλαμβάνω θέλει τα Ομηρικά έπη να είναι μια ποιητική σύλληψη των ιστορικών χρόνων. Ε λοιπόν δεν φαίνεται πλέον να είναι έτσι. Αυτές οι πέτρες της εποχής του χαλκού στα Τζαννάτα έχουν μια σπάνια ιδιαιτερότητα. Είναι ομιλούσες πέτρες, οι περισσότερο ομιλούσες πέτρες από πολλές άλλες της εποχής τους, που μαρτυρούν και αποκαλύπτουν περισσότερα από όσα νομίζαμε.
Με άλλα λόγια αγαπητέ Σπύρο οι πέτρες αυτές που γίνεται τόσο μεγάλη μάχη για την προστασία και την ανάδειξή τους μας βοηθούν να ξεναδιαβάσουμε τα κείμενα αυτά με μια άλλη οπτική ματιά που ενδεχομένως, για να μην πω με βεβαιότητα, θα μας οδηγήσουν σε μια εντελώς νέα θεώρηση των πραγμάτων.
Αυτό είναι που τρομάζει πολλούς που έχουν επενδύσει τα ρέστα τους όπως λένε οι χαρτοπαίκτες στην λεγόμενη επικρατούσα άποψη. Είναι αυτά που γνωρίζουμε όλοι μας έτσι όπως μας τα έμαθαν στο γυμνάσιο ή στο πανεπιστήμιο για όσους ακολούθησαν θεωρητική κατεύθυνση η οποία άποψη ειρήσθω εν παρόδω ακόμη και χωρίς τα δεδομένα που προκύπτουν από την αξιολόγηση του μυκηναϊκού κέντρου των Τζαννάτων έχει αρχίσει να καταρρέει.
Αυτό το αφήγημα για όσους παρακολουθούν τα νέα δεδομένα που μας προσφέρουν οι εκατοντάδες διεπιστημονικές έρευνες της νέας γενιάς των επιστημόνων που έρχονται και οι οποίοι κακά τα ψέματα μπορούν και έχουν τα εργαλεία για να σκανάρουν στις μέρες μας με μεγαλύτερη δυνατή ευκρίνεια το παρελθόν μας, δηλαδή την λεγόμενη προϊστορική περίοδο, καταρρέει αγαπητέ μου Σπύρο. Αυτό που ζούμε σήμερα, αυτό που βιώνουμε σήμερα, είναι οι οδύνες όταν γεννιέται το νέο και πεθαίνει το παλαιό. Βεβαίως αυτό μέλλει να κριθεί μέσα από τα μελλοντικά συνέδρια που θα γίνουν και τις ανακοινώσεις που θα ακολουθήσουν, αλλά τολμώ να κάνω αυτήν την πρόβλεψη και στο μέλλον θα κριθώ επ’ αυτής.
Αργά η γρήγορα εάν αυτό που λες είναι η αλήθεια δεν θα φανεί;
Να μην έχεις καμία αμφιβολία πως αυτό θα γίνει. Στην σύγχρονη εποχή που ζούμε με τις πύλες του διαδικτύου ανοικτές, τίποτα δεν μπορεί πλέον να κουκουλωθεί. Προφανώς και θα φανεί, καταγράφεται ήδη σε πολλές επιστημονικές εργασίες που η κάθε μια τους προσθέτει ένα κομμάτι στο συνολικό πάζλ της νέας εικόνας που θα δούμε να αναδύεται στα επόμενα χρόνια, μην ξεχνάς όμως ότι στις μέρες μας εξακολουθεί να είναι ακόμη ισχυρή η επικρατούσα άποψη με ότι σημαίνει αυτό.
Αυτό που συμβαίνει με τον τάφο δεν σε έχει βάλει σε σκέψεις ότι κάτι άλλο πολύ πιο σημαντικό είναι αυτό που τους ενοχλεί; Τρομάζουν και ερεθίζονται μόνο και μόνο στο άκουσμα όταν λέγεται ότι ο τάφος αυτός είναι ένα κορυφαίο μνημείο . Δεν σου λέω τι σου σέρνουνε όταν αφήνεις υπόνοιες ότι αυτός ο τάφος ενδεχομένως να είναι και ο τάφος του Οδυσσέα. Ας το αφήσουμε όμως αυτό. Άκουσα ότι ο εδώ Έφορος αρχαιοτήτων διαδίδει όπου σταθεί και όπου βρεθεί τάφοι σαν και αυτόν υπάρχουν εκατοντάδες στην Πελοπόννησο και ότι δεν συμμερίζεται όσους μιλάνε υπέρμετρα για την σημαντικότητα αυτού του μνημείου.
Το άκουσα και εγώ μου το επιβεβαίωσαν αρκετοί, τα ίδια μου είπαν λέγει εσχάτως τώρα τελευταία και ο Μητροπολίτης. Σέβομαι την η άποψή τους αλλά θα τους παρακαλούσα αυτά που λένε να τα έλεγαν μπροστά στον ανασκαφέα του μνημείου ή έστω σε ένα Συνέδριο παρουσία του ανασκαφέα για να πάρουν την απάντηση ή καλύτερα να τα γράψουν και να τα δημοσιεύσουν για να μπορούνε να αξιολογηθούνε οι θέσεις τους, ιδιαιτέρως θα έλεγα από τις νέες γενιές που έρχονται .
Την δική σου θέση θα ήθελα να ακούσω.
Τι να την κάνεις την δική μου θέση αγαπητέ μου Σπύρο. Είπαμε ότι θα αποφύγω να αξιολογήσω αρχαιολογικά δεδομένα έστω και εάν αυτά έχουν δημοσιευθεί. Τάφοι μικρότεροι και μεγαλύτεροι προφανώς υπάρχουν στην Πελοπόννησο αλλά κάθε μνημείο έχει την δική του ιδιαιτερότητα και σημασία και αξιολογείται πάντα σε σχέση με τον χώρο που βρίσκεται και την εποχή του. Θα συμβούλευα όσους μιλούν για αυτό το μνημείο καλό είναι να ρωτήσουν τους αρχαιολόγους που ανέσκαψαν αυτήν την περιοχή ή καλύτερα να διαβάσουν αυτά που έχουν μέχρι στιγμής δημοσιεύσει για να μην εκτίθενται.
Ως προς την διασύνδεση του τάφου με τον μύθο του Οδυσσέα δεν θα τοποθετηθώ τώρα, Δηλαδή έχουμε τοποθετηθεί στην νέα μας μελέτη που συγγράφουμε με την σύζυγό μου Hettie Putman Cramer η οποία δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί. Εκλαϊκευμένα τμήματα αυτής της μελέτης αναρτούμε κατά διαστήματα στο blog http://homericithaca.blogspot.com/ Σε μια από τις επόμενες αναρτήσεις θα υπάρχει μια σχετική αναφορά και για αυτό δεν θα μιλήσω σε αυτή την στιγμή.
Αλλού είναι όμως το πρόβλημα που τους ερεθίζει και αυτό που τους ερεθίζει είναι η θέση του μνημείου. Είναι και κάτι άλλο αλλά δεν θα το πω τώρα, θα το πω αργότερα και στην ώρα του. Δεν έχουν όμως το κουράγιο να το πουν ευθέως και επειδή δεν μπορούν να το πουν συμπεριφέρονται όπως την αλεπού. Τι λέει ο λαός μας; όσα δεν σώνει η Αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια .
ΤΗΝ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΧΤΥΠΑΝΕ (γράψε το αυτό με κεφαλαία σε παρακαλώ όταν κάνεις την απομαγνητοφώνηση) και για αυτό γίνεται αυτός ο πόλεμος με το χωράφι, και βεβαίως με την θόλο που αρνούνται να την κάνουν για να μην γίνει ποτέ το μνημείο προορισμός καθώς επίσης με ότι έχει να κάνει με τον αρχαιολογικό πλούτο της περιοχής. Επαναλαμβάνω ΤΗΝ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ πολεμάνε και το κάτι άλλο που θα το πω όπως σου είπα αργότερα και στην ώρα του.
Δίνουν σκληρό αγώνα για να μην γίνει ο χώρος αυτός τόπος ορατός στο ευρύ κοινό. Υποβαθμισμένες εγκαταστάσεις θέλουν να φτιάξουν εκεί και όχι έναν σύγχρονο χώρο που θα τιμά την χώρα μας και το μνημείο. Τον τόπο και τις μνήμες που κουβαλά αυτός ο τόπος πυροβολούνε μαζί με τα πόδια τους , (υπογράμμισέ το σε παρακαλώ αγαπητέ μου Σπύρο) αυτός είναι ο στόχος τους.
Και για να κατανοήσει και ο πλέον ανυποψίαστος πολίτης που θα διαβάσει αυτήν την συνέντευξη αυτά που σου λέω σε προσκαλώ να κάνουμε μαζί μια άσκηση εργασίας
Εάν υποθέσουμε ότι ο τάφος αυτός είχε βρεθεί στην σημερινή Ιθάκη. Μπορείς σε παρακαλώ να μου πείς πως θα τον ονόμαζαν;
Δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία «τάφο του Οδυσσέα» θα τον ονόμαζαν και θα είχαν και δίκιο, εδώ αποκαλούν ανάκτορο του Οδυσσέα έναν πύργο της Ρωμαϊκής περιόδου εάν δεν κάνω λάθος έτσι δεν είναι;
Όχι δεν κάνεις λάθος πύργος των Ελληνιστικών και των Ρωμαϊκών χρόνων είναι. Τάφο του Οδυσσέα λοιπόν θα τον έλεγαν εντός και εκτός εισαγωγικών έστω και εάν ο Οδυσσέας ήταν ή δεν ήταν ενδεχομένως όπως πολλοί ισχυρίζονται και ενδεχομένως και να έχουν δίκιο ένα υπαρκτό φυσικό πρόσωπο εκείνης της εποχής. Έτσι ακριβώς όπως λένε σήμερα ο τάφος του Νέστορα ο τάφος του Αγαμέμνονα κτλ. Έχεις αντίρρηση με αυτόν το συλλογισμό;
Συμφωνώ μαζί σου, θέλω να δω που θα καταλήξεις.
Τι θα έκαναν για αυτό το μνημείο Σπύρο εάν είχε εντοπισθεί στην Ιθάκη; Δεν θα έκαναν προφανώς ότι έχουν κάνει αντίστοιχα για τους λεγόμενους τάφους του Νέστορα του Αγαμέμνονα κτλ. Θα τα έκαναν και μάλιστα εγώ πιστεύω και με το παραπάνω γιατί ο Οδυσσέας ως όνομα είναι ένα όνομα με ασύλληπτη παγκόσμια αναγνωρισιμότητα. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα brand name για να χρησιμοποιήσω την διεθνή ορολογία που έχει η Ελλάδα .
Μπορείς να φανταστείς τους χιλιάδες επισκέπτες που θα επισκέπτονταν αυτό το μνημείο κάθε χρόνο εάν ήταν στην Ιθάκη; Το φαντάζεσαι υποθέτω. Ο μελετητής που θα έκανε την μελέτη αυτού του μνημείου για την Ιθάκη πόσες θέσεις παρκινγκ θα έπρεπε να υπολογίσει; Πόσες τουαλέτες , τι χώρους υποδοχής και ανάδειξης του μνημείου θα έπρεπε να προβλέψει;
Τι κάναμε εμείς αγαπητέ μου φίλε; Προβλέψαμε το τι θα συμβεί σε λίγα χρόνια ή στο εγγύς μέλλον εκεί στα Τζαννάτα και με βάση αυτήν την πρόβλεψη προσπαθήσαμε να φτιάξουμε μια μελέτη που θα αντέξει στον χρόνο και στα όσα πρόκειται να συμβούν. Να μην την πάθουμε όπως την πάθαμε με το λιμνοσπήλαιο της Μελισσάνης και τρέχουμε τώρα και δεν προφτάνουμε επειδή δυστυχώς δεν προβλέψαμε το τι θα επακολουθήσει και ακόμα δεν έχουμε δει τίποτα.
Τι είναι αυτό που δεν καταλαβαίνεις Σπύρο και στο πρόσωπό σου ο κάθε αναγνώστης που θα κάνει τον κόπο να διαβάσει αυτήν την συνέντευξη;
Μάκη σε καταλαβαίνω, αλλά που νομίζεις πως ζεις; Στην Ολλανδία από την εποχή που ήσουν νέος; Εδώ είναι το Ελλαδιστάν η Ελλάδα του κάθε μην αρχίσω και λέω ονόματα που φταίς και εσύ για αυτά που ζούμε τώρα και του κάθε σκατόψυχου που θέλει να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα. Εγώ στα έλεγα από χρόνια, εσύ δεν με πίστευες όπως και πολλοί που διοικήσατε αυτά τα νησιά και λυπάμαι γιατί σε βλέπω τώρα να είσαι τόσο θυμωμένος αλλά και τόσο προβληματισμένος ταυτόχρονα. Δεν ξέρω πόσο και εάν θα βοηθήσει αυτή η συνέντευξη για να ξυπνήσει η Κεφαλλονίτικη υπερηφάνεια. Δεν το ξέρω, αλλά εγώ θέλω να ξέρεις πως είμαι δίπλα σου, για αυτό σε πίεζα μήνες τώρα να μου δώσεις αυτή την συνέντευξη. Να σε βοηθήσω ήθελα.
Σε ευχαριστώ πολύ Σπύρο, ήταν τιμή μου που μου διέθεσες τον χρόνο σου για να πούμε όσα είπαμε, μακρηγορήσαμε ίσως, σε ευχαριστώ επίσης γιατί μου έδωσες την ευκαιρία και έβγαλα ένα βάρος που με βάραινε μέσα μου. Μου έλεγε πριν μερικές μέρες ο φίλος μου ο Κώστας Ζαπάντης. Οραματίζομαι την ημέρα που θα βρεθεί εκείνος ο άνθρωπος που θα έχει το πολιτικό βάρος αλλά και την παιδεία να καταλάβει τι κρύβεται εκεί στα Τζαννάτα και να πάρει την ιστορική ευθύνη να πει, είμαι εδώ είμαι δίπλα σας προχωράτε όπως έκανε κάποτε ο τότε Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής με τον αείμνηστο αρχαιολόγο Μανώλη Ανδρόνικο στηρίζοντάς τον για να ξεκινήσουν οι ανασκαφές στην Βεργίνα. Θα μου πεις άλλα χρόνια άλλες εποχές άλλοι άνθρωποι.
Αυτήν την ημέρα μπορώ να σου πω την οραματίζομαι και εγώ αλλά με αυτά τα μυαλά και με αυτούς που έχουμε μπλέξει τώρα τελευταία στο νησί μας ξέχασέ το. Το παρήγορο είναι πως οι νέες γενιές που θα έλθουν θα είναι καλύτερες από τις δικές μας και είμαι βέβαιος ότι θα προστατέψουν τις μνήμες τους τόπου τους και θα να κάνουν όσα δεν κάναμε ή δεν θα προλάβουμε να κάνουμε εμείς.
Πριν κλείσουμε αυτήν την συνέντευξη και επειδή ο πολύ κόσμος δεν ξέρει πρόσωπα και πράγματα και ενδεχομένως να προστρέξει και να βγάλει λάθος συμπεράσματα διαβάζοντας όλα αυτά που μας πληγώνουν και μας προσβάλουν, θέλω να καταθέσω τον απόλυτο σεβασμό μου στο επιστημονικό έργο της αρχαιολογικής κοινότητας και τον τιτάνιο αγώνα που δίνει για την προστασία και την ανάδειξη της μνημειακής μας κληρονομιάς, το οποίο δεν θα σταματήσω ποτέ να μνημονεύω και να υπολήπτομαι. Οι Έλληνες αρχαιολόγοι εξακολουθούν να είναι και σήμερα το τελευταίο καταφύγιο που απέμεινε στις δομές του Ελληνικού κράτους για την διάσωση και την ανάδειξη αυτής της πατρίδας και κρατώ στην μνήμη μου τις καλύτερες των αναμνήσεων που είχαμε μαζί τους ως οικογένεια όλα αυτά χρόνια. Οι κακές στιγμές πάντα θα υπάρχουν για να επιβεβαιώνουν τον κανόνα.
Σε ευχαριστώ και εγώ Μάκη. Μην ξεχνάς πως είμαι δίπλα σου και μου χρωστάς ακόμη μερικές απαντήσεις .
Την επόμενη φορά Σπύρο, αρκεί να είμαστε όρθιοι.
[i] Ο αρχαιολόγος Δρ. Λάζαρος Κολώνας Σπούδασε αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Διετέλεσε Προϊστάμενος της ΣT΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων (Δυτ. Ελλάδα, Ιόνια). Την περίοδο 2000-2005 διετέλεσε Γενικός Διευθυντής Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού. Από το 1991 διενήργησε ανασκαφική έρευνα στη θέση Μπούρτζι Τζαννάτων Πόρου της νήσου Κεφαλληνίας, όπου ανέσκαψε τον ηγεμονικό θολωτό τάφο της μυκηναϊκής περιόδου με σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα.
Κατά την δεκαετία του 1970 συμμετείχε στην διερεύνηση του θαλάσσιου βυθού του Ιονίου και Μυρτώου Πελάγους μαζί με τον εξερευνητή Ζακ Υβ Κουστώ. Διατύπωσε την επιστημονική θέση για την ύπαρξη ενός μυκηναϊκού κέντρου στην νοτιανατολική Κεφαλληνία με υπερτοπική σημασία ταυτίζοντάς το με την θέση που θα έπρεπε να αναζητηθεί ο εντοπισμός του κέντρου της Ομηρικής Ιθάκης. Μετά από ευδόκιμη θητεία στο Υπ.Πο συνταξιοδοτήθηκε με τον τίτλο του Επίτιμου Γενικού Διευθυντού Αρχαιοτήτων του Υπ.Πο. Είναι επίσης Επίτιμος Πρόεδρος της Εταιρείας Μελετών αρχαίας Αχαΐας και Προϊστορικής Κεφαλληνίας.
[ii]Δρ. Λάζαρος Κολώνας archaiologia.gr/print-article/?print=35604
[iii] Δρ. Λάζαρος Κολώνας: Κτιστός Θαλαμωτός Τάφος στα Τζαννάτα Πόρου Κεφαλονιάς Κεφαλληνιακά χρονικά τόμος 11 σελ.381-382
[iv] Δρ. Λάζαρος Κολώνας: Συνέδριο για τα γράμματα, την ιστορία και την λαογραφία της περιοχής των Πρόννων ,Ο θολωτός τάφος Τζαννάτων Πόρου σελ.339
[v] Ο Αρχαιολόγος Δρ. Αντώνης Βασιλάκης Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κνωσό, εκατό μέτρα από το παλάτι του Μίνωα…
Η επαφή του με την αρχαιολογία ξεκινά όταν, μαθητής ακόμα, δουλεύει στις ανασκαφές μαζί με τον πατέρα του, που είχε και εκείνος συνεργαστεί με τον Έβανς και άλλους αρχαιολόγους, για πενήντα περίπου χρόνια.
Επηρεάστηκε από το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε, σπούδασε Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης και μερικά χρόνια αργότερα, αρχαιολόγος πλέον, βρέθηκε ξανά στις ανασκαφές, με τον πατέρα του αρχιτεχνίτη.
Ο Αντώνης Βασιλάκης υπηρέτησε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία Ηρακλείου και το 2011 επιλέχθηκε να αναλάβει ως Προϊστάμενος την Διεύθυνση της Λ.Ε Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων με έδρα το Αργοστόλι της Κεφαλληνίας και περιοχή ευθύνης του τα νησιά Κεφαλληνία, Ιθάκη και Ζάκυνθο.
Αρνούμενος να υποστεί την τιμωρία της εφεδρείας υπέβαλε την παραίτησή του το φθινόπωρο του 2011.
Κατά την διάρκεια της θητείας του ευτύχησε να εντοπίσει και να ανασκάψει το αναζητούμενο εδώ και διακόσια χρόνια μυκηναϊκό κέντρο στα νησιά των Κεφαλλήνων που σύμφωνα με το Όμηρο ήταν κάτω από την εξουσία του γένους του Αρκεισίου που άφησε απογόνους του τον Λαέρτη, τον πορθητή της Τροίας Οδυσσέα και τον γιο του Τηλέμαχο.
Με απόφαση του Κ.Α.Σ έχει αναλάβει την ευθύνη της ανασκαφής του μυκηναϊκού οικισμού στην θέση Ρίζα- Τζαννάτα Δ.Δ Πόρου για τα επόμενα πέντε χρόνια. Είναι συγγραφέας, Διδάκτορας Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, καθηγητής στο Τ.Ε.Ι., στη σχολή Τουριστικών Επιχειρήσεων, Επίτιμος Προϊστάμενος αρχαιοτήτων του Υπ.Πο και Επίτιμος Πρόεδρος της Εταιρείας Μελετών Προϊστορικής Κεφαλληνίας.
[vi] Δρ. Αντώνης Βασιλάκης: ttp://www.elliniki-gnomi.eu/archives/47791 «Ο Οδυσσέας ήταν άναξ των Κεφαλλήνων» | ELLINIKI GNOMI • Die Zeitung der Griechen in Europa. www.elliniki-gnomi.eu. Συνέντευξη με τον Δρ. Αντώνιο Σ. Βασιλάκη, Αρχαιολόγο, Επίτιμο Διευθυντή Υπουργείου Πολιτισμού.
[vii] Δρ. Αντώνης Βασιλάκης: Εφημερίδα Κεφαλλονιά, από την συνέντευξη του Δρ. Αντώνη Βασιλάκη στην Αθανασία Μαρκάτου & archaiologia.gr/print-article/?print=35604
