Πασχαλινά έθιμα της Κεφαλονιάς

Το Πάσχα είναι σημαντική και όμορφη γιορτή για τους Έλληνες. Στην Κεφαλλονιά την ημέρα αυτή ψήνονται αρνιά και τρώγονται τα κόκκινα αυγά. Παλαιότερα έψηναν το κρέας το οποίο είχαν τοποθετήσει πάνω σε κληματόβεργες μέσα στο ταψί, στο φούρνο του σπιτιού.

Απαραίτητα πρέπει να υπάρχει στο τραπέζι η Λαμπροκουλούρα ή Λαμπρόψωμο, παλαιότερα οι νοικοκυρές την έψεναν την Μ. Πέμπτη τώρα την "ετοιμάζουν", την ψένουν οι φούρνοι το Μεγάλο Σάββατο. Το ψωμί της ημέρας αυτής είναι διακοσμημένο με το σχήμα του Σταυρού και μ' ένα κόκκινο αυγό στο κέντρο.

Το κόκκινο θεωρείται βασιλικό χρώμα και τ' αυγά βάφονται ακόμη και σήμερα "με το χορτάρι" ειδικό φύκι που δημιουργεί κόκκινη βαφή και πουλιέται στην αγορά. Οι ναοί στολίζονται με κλαδιά φοίνικα (σύμβολο νίκης πάνω στο θάνατο) και φτιάχνονται τα βάγια, μικροί σταυροί από φύλλα φοίνικα μαζί με κλαδιά ελιάς (σύμβολο ειρήνης), δάφνη (σύμβολο νίκης), δεντρολίβανο (συμβολίζει την ανάμνηση, και από κάποιο φαρμακευτικό βοτάνι όπως φασκόμηλο (σύμβολο σωτηρίας).

Το κερί από την Ανάσταση (τη νυκτερινή ανάσταση) που μ' αυτό φέρνουμε το άγιο φως στο σπίτι, σημαδεύουμε με το σημείο του σταυρού την εξώπορτα (το πάνω μέρος της Κύριας Πόρτας) για να μην μπορεί στο σπίτι να μπει το κακό. Το κερί της Λαμπρής έπειτα το κρατούμε ως πολύτιμο φυλαχτό για κάθε μας εμπόδιο.

Την ημέρα του Πάσχα, της Λαμπρής όπως καλύτερα λέγεται διασκεδάζουμε και γλεντάμε για να χαρούμε την Ανάσταση του Κυρίου, τη νίκη της ζωής. Στο χωριό, Αγία Ειρήνη, της περιοχής των Πρόννων Κεφαλληνίας, οι κάτοικοι από παλιά χορεύουν γύρω από την εκκλησία και περνούν από μέσα. Είναι ένα έθιμο που δε το συναντάμε αλλού στο νησί μας. 

Μεγάλη Εβδομάδα

Είναι η εβδομάδα των Παθών του Κυρίου και ο λαός μας έχει ονοματίσει την κάθε μέρα, ανάλογα με τα συμβάντα του μαρτύριου του Χριστού.

«Μεγάλη Δευτέρα -Μεγάλ’ ημέρα

Μεγάλη Τρίτη – Μεγάλη κρίσι

Μεγάλη τετράδη – Μεγάλο σκοτάδι

Μεγάλη πέφτη –Δάκρυο πέφτει

Μεγάλη Παρασκευή –Θλίψι πολλή

Μεγάλο σαββάτο –Χαραίς γιομάτο

Μεγάλη λαμπρή –Χάσκα-μπούκα αυγό κι αρνί».

ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΤΑΡΤΗ

Πηγαίνουμε στην εκκλησία για το μυστήριο του Ευχελαίου. Οι γυναίκες είχαν παλιά μαζί τους μια λεκανίτσα με αλεύρι και επτά κεριά (όσα τα Ευαγγέλια γι' αυτό το μυστήριο). Άναβαν το κάθε κερί όταν λεγόταν το Ευαγγέλιο. Ύστερα μετά το πέρας του μυστηρίου, "έπαιρναν" το αλεύρι και έκαναν πρόσφορο και το πήγαιναν στην εκκλησία ή το χρησιμοποιούσαν όταν έκαναν ευχέλαιο στο σπίτι τους. Παλιά την ημέρα αυτή έβαφαν τα αυγά, ενώ στην εποχή μας αυτό γίνεται ιδιαιτέρως τη Μ. Πέμπτη.

ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΜΠΤΗ

Την ημέρα αυτή (τα χαράματα) πρώτα μεταλάβαιναν την "Θεία Κοινωνία" και μετά έβαφαν τα αυγά γύρω στις δώδεκα το μεσημέρι. Ακόμη αποδίδονται πολλές θετικές ιδιότητες στο πρώτο βαμμένο αυγό, όπως ότι σταματά το χαλάζι όταν το βγάλουν έξω την ώρα που γίνεται αυτή η θεομηνία. Σε πολλά μέρη του νησιού, και όχι μόνο αποτυπώνουν οι νοικοκυρές με τη βοήθεια των ανθών, πάνω στα αυγά διάφορα σχήματα. Οι γυναίκες δεν σαρώνανε από τη Μεγάλη Πέμπτη (1) μέχρι το Μεγάλο Σάββατο, κι αν σαρώνανε δεν πετούσαν τα σκουπίδια έξω, τα κρατούσαν και τα πέταγαν αφού ήθελε πέσει πρώτα το κομμάτι. Επίσης την ίδια ημέρα τρυπούσαν τους λοβούς των αυτιών των κοριτσιών για να ετοιμάσουν τις τρύπες που θα κούμπωναν τα ενώτια (2).  

Το απόγευμα φτιάνανε τα μπουρμπουρέλια ή κουκαλιστήρια, δηλαδή (καβουρντίζανε κουκιά και ρεβίθια και κατά το διάβασμα των 12 Ευαγγελίων, τα παιδιά ιδιαιτέρως τα τρώανε για να μην αποκοιμηθούνε) (3).

Το βράδυ των ώρα που ψάλλονται τα δώδεκα Ευαγγέλια, οι κοπέλες έκαναν τα φυλακτά με τις κλωστές. Είχαν ένα μέτρο κλωστή μπλε και έκαναν κόμπο κάθε φορά που λεγόταν ένα Ευαγγέλιο. Την άλλη μέρα έβαζαν αυτή την κλωστή σε μια ανθισμένη αγραπιδιά για να παίρνει τις αρρώστιες. Σ' άλλες περιπτώσεις ιδίως παλαιότερες οι κλωστές ήταν 12 όσα και τα Ευαγγέλια και με διαφορετικά χρώματα και ήταν όλες μαζί. Σε κάθε Ευαγγέλιο δένανε τρεις κόμπους και λέγανε: «Δένω τον τάδε μαζί μου, τη σκέψη, την καρδιά, την ψυχή του. Να μ' αγαπά και να' ναι πάντα δικός μου». Το λέγανε τρεις φορές. Μετά όλες τις κλωστές τις δένανε μαζί και τσι βάζανε σ' ένα φυλαχτό και το 'χανε πάντα πάνω τους.

Η Μεγάλη Πέμπτη μαζί με την Μεγάλη Παρασκευή ήταν από παλιά οι ιερότερες μέρες αυτής της εβδομάδας. Ωστόσο, την Μεγάλη Πέμπτη καταλύεται το λάδι και τα φαγητά είναι χορταρικά, αγκινάρες και χλωρά κουκιά

ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ

Την Μεγάλη αυτή Ημέρα δεν έκανε να καρφώσουν τίποτε ούτε να τρυπηθούν και να βγάλουν αίμα. Παλιά είχαν συνήθεια αυτή την αγία μέρα να μην μπάζουν νερό στο σπίτι ή αν είναι το έχυναν την επόμενη μέρα. Ήταν απαγορευμένο να ανάψουν φωτιά ή να μαγειρέψουν και ακόμα να κάνουν δουλειές. Το πρωί που σηκώνονταν προσκυνούσαν τον Εσταυρωμένο Ιησού, και έπιναν λίγο ξύδι. Πήγαιναν και πηγαίνουν στην εκκλησία και φεύγουν αφού προσκυνήσουν τον ενταφιασμένο Χριστό και πάρουν "αμνό", τα άνθη που έχουν περιβάλλει το θείο σώμα. Είναι έθιμο να στρώνουν τα κρεβάτια του μετά τη λειτουργία της ημέρας, δηλαδή να μην τα στρώσουν μπριτού στρωθεί το κρεβάτι του Χριστού (Επιτάφιος).

Την ημέρα αυτή πηγαίνουν στα νεκροταφεία για να ανάψουν τα καντήλια και να λιβανίσουν τα μνήματα. Επίσης και οι ιερείς όπου "διάβαζαν" τρισάγιο στους αιώνια κοιμισμένους. Όλοι την ημέρα έμεναν και μένουν νηστικοί και το βράδυ μόνο έτρωγαν αντίδωρο. Το μεσημέρι μαζεύονταν οι γυναίκες της ενορίας ή του χωριού και στόλιζαν τον Επιτάφιο. Προηγουμένως είχαν μαζευτεί άνθη και κάθε λογής λουλούδια της Εποχής που θα ήταν "κοσμήματα" για το στολισμό του Επιταφίου. Όταν γύριζαν τον Επιτάφιο στην Ενορία τους, πριν τον βάλουν μέσα τον κρατούσαν ψηλά στα χέρια τους και οι πιστοί περνούσαν από κάτω. Τον Επιτάφιο τον στόλιζαν παλαιότερα ανύπαντρες κοπέλες και το κερί που έκαιγε στην κορυφή του, το έπαιρναν γιατί έκανε καλό στο ξεμάτιασμα, όπως λένε και ο αμνός.

Παλαιότερα ή καλύτερα εδώ και λίγα χρόνια στο Ληξούρι κάθε ενορία στόλιζε το δικό της επιτάφιο όχι μόνο για να διαβαστούν τα εγκώμια στον κάθε ναό αλλά και για να "κατέβουν" στη μεγάλη ιερή πομπή των επιταφίων που έκανε γύρα στην πόλη. Έβλεπες τον αγώνα για τον καλύτερο στολισμό, ποιας ενορίας ο Επιτάφιος θα ξεπεράσει τους άλλους. Και μέσα στο κλίμα της θείας πένθιμης νυκτερινής κατάνυξης κρυφοσυζητούσανε και καμαρώναμε για τον "δικό μας επιτάφιο". Πέρα από τα λουλούδια (κρίνους και βιολέτες, γαρύφαλλα και τριαντάφυλλα) και ότι άλλο μπορούσες να φανταστείς από άνθη δυνάμωναν την πένθιμη ατμόσφαιρα, τα κεριά και τα φώτα από τις μπαταρίες που ήταν κρυμμένα μέσα σ' αυτά.

Τώρα τελευταία η περιφορά όλων των ενοριακών επιταφίων σταμάτησε. "Βγαίνει" μόνο ο επιτάφιος της Μητρόπολης (Παντοκράτορας Ληξουρίου) αλλά συμμετέχουν όλοι οι ιερείς της πόλης. Προπομπός στη νυκτερινή πένθιμη λιτανεία για τον Ιησού Χριστό είναι πάντα η Φιλαρμονική, που όλοι περιμένουμε να σονάρει τα πένθιμα εμβατήρια του Ληξουριώτη συνθέτη Πέτρου Σκαρλάτου, ιδίως την περίφημη Marcia Funedre. Αποκορύφωμα δε είναι η στιγμή που ο επιτάφιος θα ανέβει στο πάρκο της Πλατείας και εκεί με τις όμορφες και γλυκές φωνές των ψαλτάδων θα ακουστούν τα εγκώμια και θα επαναλάβει τις θείες μελωδίες η Φιλαρμονική. Είναι δε καθιερωμένο χρόνια τώρα, να τιμούν με την παρουσία τους τη νυκτερινή λιτανεία οι επίσημοι και οι αρχές του νησιού στο Ληξούρι, ενώ δίνουν το παρόν τους στο Αργοστόλι την ημέρα της Ανάστασης.

ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΣΤΑ ΜΟΝΟΠΟΛΑΤΑ

Στο χωριό αυτό οι ακολουθίες των Παθών του Χριστού δεν ήταν όμοιες με αυτές που γίνονταν στην υπόλοιπη Ελλάδα. Υπάρχει κάποια ιδιομορφία ιδιαίτερα από τη Μεγάλη Παρασκευή ως τα ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου. Φαίνεται πως ακολουθούσαν το τυπικό των μοναστηριών του Αγίου Όρους. Μεγάλη Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη και Πέμπτη ήταν ίδιες ενώ η ακολουθία της Μεγάλης Παρασκευής προ του 1900 αλλά και σήμερα είναι διαφορετική στο τυπικό της.

Η ακολουθία των Ωρών 3η 6η και 9η αρχίζει στο χωριό από τις έξι το πρωί και τελειώνει στις 12 το μεσημέρι. Οι ώρες αυτές ήσαν οι φυλακές όπως λέγονταν από Εβραίους και Ρωμαίους, την εποχή εκείνη. Ήταν οι ώρες αλλαγής φρουράς όπως καταλαβαίνουμε σήμερα. Οι αντίστοιχες ώρες είναι (σημερινές) 6η, 9η και 12η μεσημβρινή. Στον Ελλαδικό χώρο, η ακολουθία των Ωρών τελειώνει στις 10 το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής και στη συνέχεια ακολουθεί η Αποκαθήλωση και ο Ενταφιασμός. Γι' αυτό και ψάλετε και το "Φως Ιλαρόν". Είναι μαζί με την Πεντηκοστή, οι μόνες ημέρες που στο πρωινό φως ακούγεται αυτός ο Επιλίχνιος ύμνος.

Στα Μονοπολάτα γινόταν τη Μεγάλη Παρασκευή 6-8 μ. μ. Ωστόσο είχαν σταματήσει οι καμπάνες από το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης μετά τα 12 Ευαγγέλια έλεγαν "χη-ρεύουν οι καμπάνες" (4). Ο Ηλίας Τσιτσέλης λέει, πως οι από την εσπέρα της Μεγάλης Τετάρτης εχήρευον οι οι καμπάνες μέχρι την αυγή του Μ. Σάββατου, και η φράση προέκυψε λόγω που έβγαζαν τα γλωσσίδια από τις καμπάνες και τα εφύλασσαν αυστηρά μέχρι το Σάββατο της Ανάστασης.

Βέβαια το έθιμο να "χηρεύουν οι καμπάνες" (5) επικράτησε από την πίεση των Ενετών κατά τον 16ο αιώνα, που η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία ήταν πανίσχυρη στα νησιά μας. Έτσι η απαγόρευση επικράτησε σαν έθιμο. Η ενημέρωση και το κάλεσμα του κόσμου για τις ιερές ακολουθίες γινόταν από τα παιδιά της ενορίας που με τριζόνια και χτυπητήρια ειδοποιούσαν για την έναρξη των θείων ακολουθιών. Ο θόρυβος προκαλούσε τα γέλια και τα σατιρικά, αλλά και τα κωμικά άσματα, όπως το παρακάτω που δείχνει τη διαφορά των τάξεων και την αντιμετώπιση από τη λαϊκή μάζα.

Άρχοντες κι’ αρχόντισσες και κουτσοδαιμόνισσες (6)

ο παπάς μας έστειλε, νάρθετε στην εκκλησιά,

Έρτετε μην έρτετε, τη στράτα μην την εύρετε.

Το κάψιμο του Ιούδα στα Μονοπολάτα

Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής κατά τις 12 μ.μ. να ξημερώνει Μ. Σάββατο έκαιγε στην πλατεία της εκκλησίας μεγάλη φωτιά. Το έθιμο της φωτιάς διατηρείται μέχρι σήμερα. Η φωτιά εκτός απ' ότι ζέσταινε τα παιδιά και τους μεγάλους που ξενυχτούσαν, συμβολίζει εκείνη που είχαν ανάψει οι Ιουδαίοι στην αυλή του Καϊάφα για να ζεσταθούν και στην οποία παρευρίσκετο και ο μαθητής του Χριστού Πέτρος

«... ανθρακιάν πεποιηκότες ότι ψύχος ην και εθερμαίνοντο...» (Ιωάννης 1η στ. 18).

Εντυπωσιακό ήταν το μάζεμα των ξύλων. Τα παιδιά μάζευαν ξύλα και τροφοδοτούσαν τη φωτιά. Ο καθένας έδινε ότι μπορούσε από κληματόβεργες έως χοντρά ξύλα. Πάνω στην κορυφή του σωρού των ξύλων, έβαζαν και ακόμη βάζουν το ομοίωμα του Ιούδα και το καίνε. Το έθιμο του Ιούδα είναι νεότερο, γύρω στα 40-45 χρόνια περίπου. Το κάψιμο του Ιούδα γίνεται και στα Λουρδάτα της Λειβαθούς, και ο τρόπος που γινόταν παλιά μάλλον ακολουθούσε ξενική εθιμοτυπία (7).

Το έθιμο «πέφτει το κομμάτι» και οι ρίζες του

Η ακολουθία των εγκωμίων άρχιζε γύρω τις τρεις τα μεσάνυχτα της Μ. Παρασκευής προς το Μ. Σάββατο και στη συνέχεια γινόταν η περιφορά του Επιταφίου σ' όλο το χωριό. Επειδή δεν χτυπούσαν οι καμπάνες «είχαν χηρέψει» τα παιδιά έκαναν τα χρέη καμπάνας. Γύριζαν με ρόπαλα, ξύλα και άλλα θορυβώδη μέσα, κουδούνια, ροκάνες και αγριοφωνάρες και ξυπνούσαν τον κόσμο να πάει στην εκκλησία για την περιφορά του Επιταφίου.

Τις 5 το πρωί Μ. Σάββατο που όλα είχαν τελειώσει άρχιζε όρθρος της κρυφής Ανάστασης. Ο παπάς κρατάει ένα πανέρι γεμάτο φύλλα και κλαριά ελιάς η δάφνης και φωνάζει «Ανάστα ο Θεός». Τότε χτυπούνε με ξύλα τα στασίδια και το γυναικωνίτη, ρίχνουν βαρελότα, όπως λένε «πέφτει το κομμάτι» (8). Επιβάλλεται μια αναλυτική και τεκμηριωμένη αναφορά για το έθιμο αυτό, μια και πολλοί το θεωρούν ξενικό, ότι ήλθε από τη Δύση, δηλαδή ότι είναι φράγκικο. Στα «Άπαντα» (9) του Ανδρέα Λασκαράτου, η φράση «Πέφτει το κομμάτι», εξηγείται, ως «το πρώτο σμπάρο που πέφτει το Μεγάλο Σάββατο».Αναφέρεται δε ως ίδια έκφραση και από τον ιστοριοδίφη Ηλία Α. Τσιτσέλη (10), σε μια καταγραφή ταφικών εθίμων προερχόμενα από την περιοχή της Αγίας Θέκλης-Ανωγής. Αναφέρεται στα έθιμα της Μεγάλης Πέμπτης γράφοντας: «Αι γυναίκες δεν εσάρωνον από την Μεγάλην Πέμπτην μέχρι το Μεγάλο Σάββατον, και αν εσάρωνον, δεν επετούσαν τα σκουπίδια. Και αφού ήθελε πέση το κομμάτι, τότε τα επετούσαν. Και επετούσαν και παλιόπιατα, παλιοπαδέλες και άλλα διάφορα αγγεία, και έλεγον :Στην πομπή σας κ.λ.π.».

Το έθιμο αυτό δεν είναι ξενικό, αλλά προέρχεται από τα Αρχαία Ελληνικά χρόνια και πέρασε στο Βυζάντιο και ως κατάλοιπο διατηρείται σε κάποια μέρη των Επτανήσων. Πρόκειται για ταφικό έθιμο, που λίγο πολύ αθέλητα το διατηρούμε όλοι μας έως σήμερα. Αφού βγάλουμε τη σορό του νεκρού από το σπίτι, κάποιος παίρνει και σπάει ένα πιάτο ή κάτι πήλινο για να σταματήσει το κακό. Για να μην πάρει ο νεκρός, σύμφωνα με την πρόληψη που επικρατεί, κάποιον άλλον από την οικογένεια σε σύντομο χρόνο. Ο λαός νομίζει πως δια του κρότου, που παράγεται από το σπάσιμο των αγγείων, εκτοπίζει το κακό. Το έθιμο του να θραύουμε τα αγγεία (11) και ιδίως τα πήλινα, ανήκει στην αρχαιότητα και πέρασε στο Βυζάντιο και έπειτα στη Δύση.

Το έθιμο του να σπάμε τα αγγεία ή κάτι πήλινο όταν ο άνθρωπός τελειώσει τη ζήση του, καθιερώθηκε και σε βαριά ασθενείς επειδή μέσα σε πήλινα αγγεία τοποθετούσαν τα φάρμακα (12). Στα Μονοπολάτα και παλαιότερα στα Κομινάτα, αλλά και σε άλλα χωριά της νήσου μας έπειτα από την ακολουθία του Επιτάφιου του Κυρίου, κατά τις τέσσερις το πρωί που γίνεται η πρώτη Ανάσταση, με τη φράση «Ανάστα ο Θεός» σπάνε μια μεγάλη στάμνα ή ρίχνουν σπασμένα αγγεία για να διώξουν με τον δυνατό κρότο το κακό και να έλθει η χαρά της Ανάστασης. Αυτά τα χρόνια το έθιμο διατηρείται μόνο στα Μονοπολάτα, αλλά, πραγματοποιείται αμέσως μετά την επιστροφή της λιτανεία του επιταφίου από το κοιμητήριο του χωριού. Δηλαδή με την πρώτη Ανάσταση που την πραγματοποιούν λίγο μετά τις δώδεκα το βράδυ, να έχει μπει το Μεγάλο Σάββατο.

Στο διπλό γυναικωνίτη της Εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής, ανεβαίνουν, μικροί μεγάλοι, και, ένας- δύο με μια μεγάλη στάμνα.. Όπως ο ιερέας ξεστομίσει το Ανάστα ο Θεός, τότε ρίχνουν με ορμή στο δάπεδο της εκκλησίας τη στάμνα. Συγχρόνως οι άλλοι χτυπούνε τα στασίδια και τα ξύλινα μέρη του ναού για να κάνουν τον καλό και επιθυμητό θόρυβο.

Κατά τον Ηλία Α. Τσιτσέλη η φράση «πέφτει το κομμάτι» σώζεται από τα ενετικά χρόνια και έχει σχέση με έθιμο παλαιό, καθώς όταν έσφαζαν το Μ. Σάββατο το πρώτο βόδι, μεγάλο κομμάτι κρέατος, το πήγαιναν ως δώρο στον προβλεπτή. Αυτό το αιμόρρυτο κρέας το αποκαλούσαν κομμάτι. Έτσι η φράση«πέφτει το κομμάτι» ταυτίστηκε με τη φράση «άνοιξεν η αγορά», γιατί προ της σφαγής των ζώων του Μ. Σάββατου δεν επιτρεπόταν να ανοίξουν τα κρεοπωλεία. Ο ίδιος ιστοριοδίφης μας λέει πως την ώρα του κομματιού, την ώρα δηλαδή που άνοιγε η αγορά και είχε γίνει η σφαγή του ζώου, την ίδια ώρα λέγεται και το Ανάστα ο Θεός, τότε έριχναν τα πήλινα αγγεία και τα σκουπίδια.

Επίσης το έθιμο αυτό έχει καταγραφεί και από Κερκυραίο περιηγητή στην Κεφαλλονιά μας και εκδόθηκε ως αναφορά στην Ιόνιον Ανθολογία (13): «Το μέγα Σάββατον όταν ψάλλεται εις την Εκκλησίαν το ανάστα ο θεός, ρίπτουσιν έξω των οίκων αγγεία ακέραια ή ημίθραυστα. Δεν διαβαίνουσιν επάνω τών συντριμμάτων, αλλά τα μετατοπίζουσιν, αν πρέπη αναγκαίως να διέλθωσιν εκείθεν».

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι το έθιμο είναι ελληνικό και όχι ξενικό. Απλά φοβίζει κάποιους που βλέπουν την αξιοποίησή του από τους Κερκυραίους για λόγους τουριστικούς, και το αναθεματίζουν, χωρίς να ξέρουν ότι διατηρείται και στα τρία μεγάλα νησιά της Επτανήσου, από πολύ παλιά και με συνέχεια μέσα στο χρόνο. Απλά διατηρείται μόνο στο σπάσιμο των αγγείων και άλλων πήλινων αντικειμένων.

Φαίνεται, πως παλιά ήταν μια σμίξη από τελετουργικές πράξεις ( ρίψης και σπάσιμο πήλινων και ρίψης σκουπιδιών) αμέσως με το σφάξιμο του πρώτου ζώου για να ετοιμάσουν το κρέας της εορτής της Ανάστασης. Σ’ αυτή τη σμίξη συνέβαλε η καθορισμένη ώρα που γίνονταν όλα αυτά, δηλαδή την ώρα που ο ιερέας έλεγε το Ανάστα θεός.

Τέλος όλο αυτό το παλιό σκηνικό και τελετουργικό της παραγωγής του θορύβου που διώχνει το κακό, πέρασε από τα τριζόνια και τι ροκάνες στις κροτίδες και στα βαρελότα και στα άλλαβεγγαλικά

Τα Πάθη ή «Το μοιρολόγι της Παναγιάς» (14)

Πρόκειται για το τραγούδι της Μεγάλης Παρασκευής, που παρακολουθώντας τις αφηγήσεις των Ευαγγελίων θρηνεί έμμεσα την ανθρώπινη τύχη του Χριστού από τη σύλληψή του έως το σταυρικό θάνατο, και του συμπαραστέκεται η τραγική Μητέρα του.

Είναι σε μορφή δεκαπεντασύλλαβου και είναι γνωστό σ’ όλο τον ελλαδικό χώρο. Βέβαια από τόπο σε τόπο παρουσιάζει στιχουργικές παραλλαγές, και όπως διαπίστωσε ο Μπουβιέ (15) (φιλέλληνας, ερευνητής του νεοελληνικού πολιτισμού) το πρωτοβρίσκουμε σε χειρόγραφα από τον 14ο αιώνα και από τα μέσα του 19ου αιώνα το συναντάμε τυπωμένο σε συλλογές και φυλλάδες, τις λεγόμενες «στάμπες».Έχουν καταγραφεί περίπου 256 παραλλαγές που μιλούν όλες (για τον αγγελιαφόρο της κακής είδησης, τη λιποθυμία της Μάνας, την πορεία συμπαράστασης στο δικαστήριο, στο μαρτύριο, το δείπνο της παρηγοριάς…) ο Μπουβιέ πιστεύει πως είναι ελληνικό τραγούδι και στην πορεία του χρόνου από τους μετανάστες Έλληνες διαδόθηκε στους άλλους «βαλκανικούς λαούς», εννοεί στους Έλληνες που ζουν στα γύρω κράτη από την πατρίδα τους. Υπάρχει δε μεγάλη βιβλιογραφία για το άσμα αυτό, που το συναντάμε με διάφορες παραλλαγές από τόπο σε τόπο. 

Αξιόλογη παραλλαγή πάνω στο μοιρολόι της Παναγιάς είναι η αναφορά για το θρύλο της Αγίας Καλής, μιας ευφημιστικής κακής θεότητας στις Ελληνικές Θάλασσες, που συμβολίζει ή εκπροσωπεί τη δύστροπη κοινή γνώμη, μπροστά στις ανθρώπινες αδυναμίες. Κατηγορεί, λένε την Παναγιά, πως δέχτηκε να φάει κάτι, την πρώτη μπουκιά παρηγοριάς, ύστερα απ’ τον θάνατο του παιδιού της. Σε πολλά μέρη στο πρόσωπο της Αγίας Καλής, αυτής της ασυναξάριστης και αλειτούργητης αγίας παίρνει τη θέση της η Αγία Ελεούσα. Μια τέτοια παραλλαγή σώζεται και στην περιοχή της Παλικής, ιδιαίτερα στην Ανωγή.

«-Σύρε Μάνα, στο σπίτι μας και σύρε στο κελί μας,

και βάλε δάχτυλο κρασί κι αφράτο παξιμάδι,

για να έλθουν οι παρηγοριές, να παρηγοριώνται οι μάνες

να παρηγοριώνται οι αδελφές, κι οι μαύρες οι χηράδες.

-Αγία Λεούσα διάβηκε και την κατηγορούσε:

-Ποιος είδε γιο εις το Σταυρό, και μάνα στο τραπέζι;

Εσύ Εκκλησιά αλειτούργητη, ποτέ μη λειτουργιέσαι

και το νερό σου να βρομά και τους λεπρούς να πλένεις.

-Όποιος το ακούει σώζεται, όποιος το λέει αγιάζει

όποιος το καλακουρμαστεί, παράδεισο θα λάβει.

Παράδεισο και λίβανο, από τον Άγιο Τάφο».

Ο Μπουβιέ πιστεύει πως στο πρόσωπο της Αγίας Καλής ή Κυρά Καλή, επιβιώνει κάποια Αιγιακή θεότητα που ανάλογα τον τόπο και την εποχή παίρνει κι άλλο όνομα. Είναι φανερό πως η Παληκησιάνικη παραλλαγή ( η Κυρά Καλή έγινε Αγία Ελεούσα) εξυπηρετούσε το θαυμαστό και ιατρικό νερό της ιαματικής πηγής της Αγίας Ελεούσας κοντά στα Δελλαπορτάτα. Ό στίχος «Και το νερό σου να βρομά και τους λεπρούς να πλένει» χαρακτηρίζει ακριβώς το νερό της ομώνυμης πηγής της Παλικής.

ΤΑ ΠΑΘΗ (16)

Σήμερον μαύρος ουρανός, σήμερον μαύρη μέρα

σήμερον όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπόνται.

Σήμερον έβαλα βουλή οι άνομοι Εβραίοι

οι άνομοι και τα σκυλιά και οι τρεις κατηραμένοι

για να σταυρώσουν το Χριστό των Πάντων Βασιλέα.

Ο Κύριος ηθέλησε να μπει σε περιβόλι

να κάμει δείπνο μυστικό για να τον λάβουν όλοι.

Η Παναγιά η Δέσποινα καθόταν μοναχή της

τας προσευχάς της έκανε για το Μονογενή της

φωνή εξήλθε εξ' ουρανού και απ' αρχαγγέλου στόμα.

Σώσων κυρά τας προσευχάς, σώσων και τας μετάνοιας

και τον υιό σου πιάσανε και σαν ληστή τον πάνε

και στου Πιλάτου την αυλή εκεί τον τυραννάνε.

Φτιάξε καρφιά, φτιάξε καρφιά, φτιάξε τρία περόνια

κι εκείνος ο παράνομος βαρεί και φτιάνει πέντε.

Συ Φαραέ που τα' φτιαξες εσύ να μας διδάξεις.

Τα δυό βάρτε στα πόδια του και τα' άλλα δυό στα χέρια

το πέμπτο το φαρμακερό, βάρτε το στην καρδιά του

να στάξει αίμα και νερό να λιγωθεί η καρδιά του.

Η Παναγιά σαν τα' άκουσε έπεσε και λιγώθει

σταμνιά νερό της έριχναν τρία κανάτια μόσχο

και τρία νεροδόσταμνα για να της έρθει ο νους της.

Μα σαν της ήρθε ο λογισμός, μα σαν της ήρθε ο νους της

ζητά μαχαίρι να σφαεί, φωτιά να πάει να πέση,

ζητά γκρεμό να γκρεμιστεί για το Μονογένη της.

Όσοι αγαπάτε το Χριστό κι όσοι τον προσκυνάτε.

Όλοι ακολουθήσετε να πάμε να τον βρούμε.

Δεν ακολούθησε κανείς μονάχα τρεις Παρθένες

η Μάρθα - η Μαγδαληνή και του Λαζάρου η μάνα,

του Ιακώβου η αδερφή και οι τέσσερες αντάμα,

πήραν τη στράτα, το στρατί το μονοπάτι.

Το μονοπάτι τσ' έβγαλε μες του Ληστή την πόρτα,

άνοιξε πόρτα του Ληστή και πόρτα του Πιλάτου

κι η πόρτα από το φόβο της άνοιξε μοναχή της.

Κοιτά δεξά, κοιτά ζερβά κανέναν δεν ηγλέπει.

Κοιτά και δεξιότερα βλέπει τον Αϊ Γιάννη.

Αφέντη μ' Αϊ Γιάννη μου και Βαπτιστή του γιου μου,

Μην είδες τον υγιόκα μου και σε διδάσκαλό σου.

Δεν έχω στόμα να σου πω, γλώσσα να σου μιλήσω.

Δεν έχω χεροκάλαμο για να σου τον εδείξω.

Βλέπεις εκείνον το γυμνό τον παραπονεμένο

όπου φορεί πουκάμισο στο αίμα βουτηγμένο

όπου φορεί στην κεφαλή αγκάθινο στεφάνι

εκείνος είναι ο γιόκας σου και με διδάσκαλός μου.

Η Παναγιά πλησίασε γλυκά τον ερωτούσε

δεν μου μιλάς παιδάκι μου δεν μου μιλάς παιδί μου

τι να σου πω μανούλα μου που διάφορο δεν έχεις

κοντά στο Μέγα Σάββατο κοντά στο μεσονύκτι

που θα λαλήσει ο πετεινός σημαίνουν τα επουράνια,

σημαίνει κι η Αγιά Σοφιά με τις χρυσές καμπάνες.

Όποιος το ακούει σώζεται και όποιος το λέει αγιάζει

και όποιος το καλοσκεφτεί Παράδεισο θα λάβει.

Παράδεισο και λίβανο από τον Άγιο τάφο.

Κάτω στα Ιεροσόλυμα και στου Χριστού τον τάφο

εκεί δεντρί δεν ήτανε δεντρί εφανερώθει

στην κορυφή ήταν ο Χριστός και στα κλαδιά οι Αγγέλοι

και μέσα στα χαμόκλαδα ήταν οι μάρτυρές του

που μαρτυρούσαν και έλεγαν για του Χριστού τα Πάθη

για του Χριστού τ' αφέντη μας Και του Μονογενή μας

που έχυσε το αίμα του για πινομή δική μας.

Σημειώσεις

1. Βλ. Ηλίας Α. Τσιτσέλης Κεφαλληνιακά Σύμμικτα, τόμος τρίτος, Γενική Επιμέλεια Αν Καθηγητή Πανεπιστημίου Πατρών Γεωργίου Ν. Μοσχόπουλος,, Αθήνα 2003, σ 629

2. Ό. Π.

3. Το έθιμο με τα κουκαλιστήρια έχει παντελώς εκλείψει. Είχαν δε και τη τιμητική του και τα μουστοκούλουρα και άλλα νηστίσιμα γλυκίσματα

4. Ηλίας Α. Τσιτσέλης, Έθιμα εν Κεφαλληνία, Παρνασσός 1892, σελ 285

5. Βλέπε Π. Χιώτης, ιστορικά Απομνημονεύματα Επτανήσου τόμος 6ος 48-49), γράφει: «... απηγορεύεται τοις Ανατολικοίς να σημαίνωσι τους κώδωνας την Μεγάλη Εβδομάδα μέχρι του Μεγάλου Σαββάτου, διότι οι Λατίνοι Δε σημαίνουσι κατά τας ημέρας των Παθών... Ιερείς σημάναντες πριν της Λατινικής εκκλησίας κατ' εκείνης την ημέρα εζημιώθησαν με πρόστιμον» -Πρβλ Ηλία Α Τσιτσέλης-, Έθιμα εν Κεφαλληνία, «Παρνασσός» 1892, σ.285. Επίσης βλ. Θεόδωρος Π. Ευαγγελάτος, Μονοπολάτα, Αθήνα 1984 σ.σ. 121-126

6. Τους στίχους αυτούς τους κατέγραψε ο Τσιτσέλης και φαίνονται ότι είναι μέρος από μεγαλύτερο άσμ της περιόδου της Ενετοκρατίας.. Βλ. Τσιτσέλης, Έθιμα εν Κεφαλληνία, Παρνασσός 1892, σελ. 285

7. Για το κάψιμο του Ιούδα υπάρχουν σημαντικές αναφορές και ποιητικά κομμάτια που αφορούσαν το έθιμο αυτό στο νησί μας. Ορισμένοι λαογράφοι όμως θέλουν να ξεχαστεί ως έθιμο, αφού πιστεύουν πως προσβάλει τους Εβραίους.

8. Για το έθιμο «Πέφτει το κομμάτι», βλ. Θεόδωρος Π. Ευαγγελάτος, Μονοπολάτα, Αθήνα 1984.

9.  Βλ. Τ. 3ος, σελ. 601

10. Βλ. Τ. 3ος, σελ. 629, « Έθιμα Μ. Εβδομάδας», και άρθρο του ιδίου στο περιοδικόν σύγγραμμα «Παρνασσός» 1892, σελ. 290

11. Pouqueville, Voyage dawn la Grece t. VI σ. 146. Επίσης βλ. Ν. Γ. Πολίτου, Λαογραφικά Σύμμεικτα Γ΄, « Τα κατά την τέλευσην», σελ. 333, και του ιδίου, Λαογραφικά Σύμμ. Β΄,σελ. 280

12. Ο. Π.

13.  «Ιόνιος Ανθολογία», Κέρκυρα, Ιούλιος ΛΩΛΔ, σελ..511

14.  Το άσμα αυτό είναι πανελλήνιο άσχετα ένα το συναντάμε με χιλιάδες παραλλαγές. Λέγεται δε και Καταλόγι της Παναγιάς. Πρβλ Δημήτριος Α. Λουκάτος, Πασχαλινά και της Άνοιξης, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1980, σ.σ. 79-84

15. Bertrard Boyvier, “Le Mirologye de la Vierge I. La Chanson populaire du vendredi Saint’, Geneve 1976.

16. Από τη μνήμη της Ελένης Γεωργίου Απέργη, 1906-2007, που κατοικούσε στο χωριό Ζώλα.

Κείμενα και φωτογραφίες Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός για την ΟΔΥΣΣΕΙΑ

http://www.odusseia.gr

Αναδημοσιευση απο : Kefaloniamas.gr

http://www.sppantelios.blogspot.gr/

Κεφαλονια. Αναβιώνουν τα 'ΒΕΡΓΩΤΕΙΑ"

Οι φωτογραφίες είναι από τα "Βεργώτεια", Αγώνες Στίβου που γίνονταν κάθε χρόνο στο Στάδιο Αργοστολίου. Αποτελούσαν σημαντική αθλητική διοργάνωση στις δεκαετίες του 60 και του 70, με συμμετοχή αθλητών από την Κεφαλονιά και από άλλες περιοχές της Ελλάδας. Τελευταία φορά πραγματοποιήθηκαν το 1981...

Πηγη Νίκος Μεταξας

Αναδημοσιευση απο :  Kefaloniapress.gr


http://www.sppantelios.blogspot.gr/

Το έθιμο “Το σπάσιμο της στάμνας” το Μεγάλο Σάββατο στην Κεφαλονιά

Το έθιμο της Στάμνας

Πρόκειται για έθιμο του νησιού μας με αρχαιοελληνικές ρίζες και με σπουδαίες αναφορές στον ορθόδοξο Ελληνικό Χριστιανικό εθιμικό βίο,εκτελώντας και υπηρετώντας ως πράξη χαράς και τρόπου την εκκλησιαστική φράση από το τροπάριο της Μεγάλης Παρασκευής (« Συ δε Κύριε ανάστησόν με, ίνα συντρίψω αυτούς ως σκεύη κεραμέως»).  

Το έθιμο διατηρήθηκε σε όλα τα νησιά των Επτανήσων, ιδίως κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας, κατηγορήθηκε λανθασμένα ως ξενόφερτο από τη Δύση, επειδή παρόμοια έθιμα με αναπαραστάσεις θορυβώδεις έχουν και οι Καθολικοί. Το έθιμο ελάττωσε κατά τον 20^ο αιώνα την κοινωνική και θρησκευτική τέλεσή του, ενώ διατηρείται αδιαλείπτως από παλιά  στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στα Μονοπολάτα με τον εθιμικό τίτλο «Το κομμάτι», καθώς υπάρχουν μικροαναφορές  για τη τέλεσή του και σε άλλους ναούς του νησιού μας.

Αναφέρεται σε παλιά γραπτή μαρτυρία από  ξένο περιηγητή στο νησί μας το 1829 « Το μέγα Σάββατον όταν ψάλλεται εις την Εκκλησίαν το ανάστα ο Θεός, ρίπτουσιν έξω των οίκων αγγεία ακέραια ή ημίθραυστα. Δεν διαβαίνουσιν επάνω των συντριμμάτων, αλλά τα μετατοπίζουσιν, αν πρέπη αναγκαίως να διέλθωσιν εκείθεν».  

Το θορυβώδες σπάσιμο του πήλινου αγγείου πέρασε με τη μαγική και λειτουργική σημασία του, στη σύγχρονη εθιμική πράξη που κάνουμε, όταν ή σορός του νεκρού «φεύγει» από την οικία του για το ναό και ο τελευταίος της ακολουθίας των οικείων του, ρίπτει έξω από το σπίτι,  ένα πιάτο για να σπάσει  με σκοπό να σταματήσει το κακό.

Η Κοινωφελής Επιχείρηση του Δήμου Κεφαλλονιάς σε συνεργασία με τους επαγγελματίες του Λιθοστρώτου και το Λύκειο των Ελληνίδων (παράρτημα Αργοστολίου) αναβιώνουν  το έθιμο,  ¨Το σπάσιμο της στάμνας¨.        

 Μετά την Α΄ Ανάσταση οι Φιλαρμονικές της Κ.Ε.ΔΗ.ΚΕ. Αργοστολίου «Διονύσιος Λαυράγκας» & Σάμης «Θέμος Αμούργης», θα παιανίσουν χαρμόσυνα στο Λιθόστρωτο έξω από τον Άγιο Σπυρίδωνα, θα μοιραστούν κεριά και θα συνεχίσουμε με Περατζάδα και κατάληξη στην πλατεία Καμπάνας, όπου θα παρακολουθήσουμε πλούσιο καλλιτεχνικό πρόγραμμα. Συγχρόνως αναβιώνουμε το έθιμο και στο Ληξούρι, μετά το πέρας της Λειτουργίας της Α΄ Ανάστασης, από το μπαλκόνι του Δημαρχείου.

ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ & ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ

Με εκτίμηση

Ο Πρόεδρος της Κ.Ε.ΔΗ.Κ.Ε.

Άγγελος Κωνσταντάκης

Αναδημοσιευση απο : Kefaloniatoday.com

http://www.sppantelios.blogspot.gr/

Οικογένειες τση Κεφαλονιάς

Οικογένειες τση Κεφαλονιάς

Η αρχή, η προέλευση και οι μεταβολές τους στον ιστορικό χρόνο
Η έρευνα για την απώτερη καταγωγή μας, διαχρονικά προκαλεί ενδιαφέρον και τροφοδοτείται συνεχώς με νέα στοιχεία που έρχονται στο φως από ξεχασμένα ή δυσπρόσιτα αρχεία. Άλλωστε, η αναζήτηση πληροφοριών για τους προγόνους έχει καταγραφεί στην παγκόσμια Γραμματεία, αφού είναι παγκόσμιο φαινόμενο οι άνθρωποι, όταν λυτρώνονται από την πιεστική βιοτική ανάγκη, να αναζητούν την ιστορική οικογενειακή ταυτότητά τους σε βάθος χρό¬νου. Το κίνητρο άραγε είναι η κοινωνική προ¬βολή ή η υπαρξιακή-ψυχολογική ανάγκη να υπερπηδηθεί, ματαίως, το πεπερασμένο χρονικό όριο της ζωής; ‘
Οποια κι αν είναι η ερμηνεία αυτής της τάσης, γεγονός είναι ότι ειδικά για τον Κεφαλονίτη, τον «ταξιδιώτη του κόσμου», αυτή η αναζήτηση είναι μονίμως έντονη.
Η Κεφαλονιά είναι από τις ελάχιστες περιοχές του ευρύτερου ελλαδικού χώρου1 που περισώζει σημαντικό αριθμό επωνύμων από τον 13ο αι. και που αυτά φθάνουν έως τις μέρες μας. Η αρχή τους ανιχνεύεται στα βυζα¬ντινά χρόνια και, έχοντας περάσει από τη Φραγκοκρατία (120<-160< αι.) -με βραχύχρο¬νη οθωμανική κατοχή (1479-1500)- στη Βε- νετοκρατία (Ιθ^-ΐδ04 αι.), έχουν βεβαιωμένη ιστορία επτά αιώνων. Η περίοδος της Αγγλο- κρατίας (1904 αι.) δεν προκάλεσε αξιόλογες μεταβολές στη σύνθεση του κοινωνικού ιστού και κατ’ επέκταση στην εξέλιξη των οικογε-νειών της προηγούμενης περιόδου.
Βεβαίως, η απουσία ικανοποιητικού αριθμού γραπτών πηγών για τα χρόνια που προηγήθηκαν της βενετικής κυριαρχίας δεν επιτρέπει τον σχηματισμό πλήρους εικόνας της αφετηρίας του συνόλου των οικογενειών. Υποχρεωτικά στηριζόμαστε στις λιγοστές πηγές που έχουν διασωθεί, με πρώτη και σημαντικότατη αυτήν του 13°” αι. Πρόκειται για το «Πρακτικόν της Λατινικής Επισκοπής Κεφαλονιάς-Ζακύνθου του 1264»2. Εκεί πα-ραδίδονται περίπου 70 επώνυμα που επιβιώ¬νουν μέχρι σήμερα στο νησί και μπορούν να θεωρηθούν με βεβαιότητα βυζαντινής προ-έλευσης. Αναφέρονται ενδεικτικά τα: Αβάσταγος, Βαρδάνης, Βεργωτής, Γαβαλάς, Γουλολέων, Καμπίτσης, Κουρχουμελης, Mιχαλίτστης, Νιχολίτσης, Τραυλός, Χαλχιόπου-λος, Χαρτουλάρης3, Χρυσολωράς.
Στις πρώιμες πηγές συγκαταλέγονται: ένας άλλος κατάλογος κτημάτων του 1337 του Φλωρεντιανού άρχοντα Νικολό Ατζαγιώ-λη4, το Χειρόγραφο 45 των Γενικών Αρχείων του Κράτους (ΓΑΚ-ΚΥ)5 και ένα νοταριακό έγγραφο του 1471 του Αγίου Νικολάου στο Ρί- φι της Παλικής6. Εκεί απαντάται σειρά επωνύμων που επιβιώνουν μέχρι σήμερα, όπως: Βουτσινάς, Ααμουλιάνος, Αελλαπόρτας, Αευτεραίος, Δεφαράνας, Ερνιχός, Καμινάρης, Καρδάχης. Κρασάς, Αοβέρδος, Λουχέρης, Μονόπολης, Πεχατόρος, Σολομός, Τρωιάνος.
Αλλά και από διάφορες άλλες πηγές, κυρίως νοταριακά έγγραφα, παραδίδεται μεγάλος αριθμός οικογενειακών ονομάτων που βεβαιωμένα έχουν αφετηρία τον μακρινό 13° αι., είτε βυζαντινά είτε δυτικής προέλευσης, όπως:
Αναλυτής, Άννινος, Αραβαντινός, Βλά¬χος, Βώρος, Βούλθεψης, Δρόσος. Ζαχυθηνός, Καλός, Καραβάς, Κορέσης, Κορωναίος, Ααγγούστης, Αυχούδτης, Μαχρτης, Μαρούλης, Μαυρογιάννης, Μεσσάρης, Μεταξάς, Μηνιά- της, Μοθωναίος, Μουσούρης, Ορφανός, Περι- στιάνος, Ποταμιάνος, Πούλος, ΙΙυλαρινός, Ραζής, Σβορώνος, Σχλάβος, Χοϊδάς.
Ο δημογραφικός χάρτης του νησιού μεταβάλλεται από τον 16ο αι. με την εγκαθίδρυση  της βενετικής κυριαρχίας.
Οι σημαντικές εισροές οικογενειών από τον Μοριά (Μεθώνη, Κορώνη, Ναύπλιο, Μονεμβασία), την Κρήτη και άλλες βενετοκρατούμενες περιοχές του ελλαδικού χώρου, αλλά και η πολυπληθής παρουσία ορθόδοξων Αρβανιτών που υπηρετούσαν ως έφιπποι πολεμιστές (stradioti) κάτω από τη σημαία του Αγίου Μάρκου, άλλαξαν τα δεδομένα.
Το ομόδοξο με τους ντόπιους επέτρεψε να γίνει η ένταξή τους στον κοινωνικό ιστό χωρίς μεγάλους κλυδωνισμούς. Εξάλλου, οι έποικοι που κατοίκησαν στο νησί καθ’ όλη τη διάρκεια της βενετικής κυριαρχίας, προερχόμενοι στην πλειοψηφία τους από τη νότια Ελλάδα, έφεραν σταθερά επώνυμα, μεταβιβαζόμενα από τη μια γενιά στην άλλη, ως διαχρονικό χαρακτη¬ριστικό της οικογένειας. Από τη σύνθεση αυτή προέκυψε η εικόνα μιας κοινωνίας που είναι η προγονική της σημερινής δικής μας.
Επισημαίνονται -με άλλα λόγια- επώνυμα που αποτυπώνουν τη συνέχεια της ελληνικής παρουσίας στο νησί και είναι διαφόρων μορφών: πατρωνυμικά, τοπωνυμικά, επαγγελματικά και παρωνύμια (παρατσούκλια), εθνικά, αλλά και ξενικά. Τα εθνικά και τα τοπωνυμικά είναι χα-ρακτηριστικά του τόπου προέλευσης, άμεσης ή απώτερης, όπως τα: Ζακυθηνός (Ζάκυνθος), Κορφιάτης (Κέρκυρα), Λευκαδίτης (Λευκάδα), Κρητικός (Κρήτη), Μοραΐτης (Μοριάς), Κυπριώτης (Κύπρος), Ναυπλιώτης (Ναύπλιο), Επαχτίτης (Ναύπακτος) κ.α.
Το ίδιο ισχύει και για τα ξενικά, αφού αποδίδουν συνήθως με ακρίβεια τη γεωγραφική προέλευση των οικογενειών, καθώς παραπέμπουν σε περιοχές της Ιταλίας, όπως τα Δαβενέτζιας (Da Venezia), Δαβερόνας (Da Verona), Δαουδίνας (Da Udine), Δεσαλέρμος (De Salerno), ενώ στις νοταριακές εγγραφές στην εκφώνηση τους προσαρμόζονται στην Ελληνική με κάποιες παραφθορές.
Στην περίοδο της Βενετοκρατίας τοποθετείται χρονικά και η δημιουργία νεων επωνύμων (πατρωνυμικών) με την χαρακτηριστική για το νησί κατάληξη -άτος, που είναι σαφώς δυτικής προέλευσης, θεωρώ ότι η παραγωγική κατάληξη -άτος προέκυψε από τη μετόχι της Λατινικής natus = γεννημένος, γόνος (γιος του…) με προσαρμογή της στο ελληνι» κλιτικό σύστημα. Ήδη στο «Πρακτικόν το 1264» απαντούν τρία επώνυμα σε -άτος: Γρη γοράτος, Λαζαράτος, Λεγάτος.
Από τα μέσα του 17ου αιώνα και κυρίως στις αρχές του 18ου πληθύνονται τα επώνυμα με την κατάληξη -άτος (πατρωνυμικά), τα οποία προκύπτουν από ένα βαπτιστικό όνομα με την προσθήκη αυτής της κατάληξης.
Συ χνά σε νοταριακές εγγραφές σημειώνεται το κύριο επώνυμο που επιβιώνει με ένα πατρωνυμικό  (σε -άτος) ως δεύτερο επώνυμο. Βρισκόμαστε δηλαδή μπροστά στο φαινόμενο διαχωρισμού των παραδοσιακών οικογενειών (που είναι γνωστά τα επώνυμά τους από τον 11 αιώνα, αλλά και πιο πριν) σε κλάδους.
Αυτή η διαδικασία εμφανίζεται στις πολυάνθρωπες  οικογένειες, ενώ σε αυτές που ήταν πάντα  ολιγομελείς δεν συνέβη κάτι ανάλογο. ‘Ετσι για παράδειγμα, η οικογένεια Μεταξά εμφανίζει διαχωριστικούς κλάδους από τα βαπτιστικά: Άγγελος ~ Αγγελάτος ή ΆντζολοςΙ Αντζουλάτος, Αγγελέτος ~ Αγγελετάτος • Αναστάσης – Αναστασάτος, Καίσαρας (Cesare) – Τζετζεράτος, Θεόδωρος ή θοδωράκης – θεοδωρακάτος, Τζάνης (Ιωάννης) ~ Τζανάτος, Μάριος ~ Μαριάτος, Λάσκαρης ~Λασκαράτος κ.λπ.
Βεβαίως έχουμε και την περίπτωση που οι απόγονοι δυνατών και εύπορων οικογενειών  διατηρούν το αρχικό επώνυμο μαζί με το πατρωνυμικό, όπως είναι οι οικογένειες Άννινου, Τυπάλδου, Ιγγλέση, Φωκά κ.α.
Σημειώνονται όμως και άλλες πολιυάθρωπες οικογένειες που, για άγνωστους λόγους, δεν έχουν διατηρήσει το αρχικό οικογε νειακό επώνυμο.Τέτοιες χαρακτηριστο περιπτώσεις είναι των κατοίκων των Τρωιανάτων, Βαλσαμάτων και Φαρακλάτων.  Απουσιάζουν εντελώς στους απογόνους ιστορικά ονόματα των οικητόρων Τρωιάνος,Βάλσαμος, Φαρακλός και εμφανίζονται επώ νυμα πατρωνυμικά.
‘Εχουν επίσης σημειωθεί πατρωνυμικά με την κατάληξη -άτος, τα οποία όμως δεν έχουν σχηματιστεί από το βαπτιστικό αλλά από κάποιο παρωνύμιο (παρατσούκλι) του πατριάρχη του κλάδου.
Το φαινόμενο επιδέχεται πολλές ερμηνείες, με πρώτη το πολυάνθρωπο κάποιων οικογενειών, γεγονός που έδινε αφορμή για συγχύσεις, καθώς δημιουργούσε πολλά προβλήματα σε δικαιοπραξίες, κληρονομικά δικαιώματα,φορολογικές υποχρεώσεις, αλλά και στις κοινωνικές σχέσεις. Ιδιαίτερα όμως για τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας συνέτρεχαν και άλλοι λόγοι που επέβαλαν σαφή διάκριση ατόμων και οικογενειών, όπως ήταν η επιλογή μελών μιας οικογένειας για τις καθιερωμένες -υποχρεωτικές- δημόσιες αγγαρείες ή για θητεία στις γαλέρες. ‘Ετσι, ο διαχωρισμός των επωνύμων ήταν αναγκαίος.
Αυτή η ονοματολογία έχει εμφανείς ακολουθίες μέχρι τις μέρες μας. ‘Οταν δεν διατηρείται το αρχικό επώνυμο -πολύ σπάνιο σήμερα- παρατηρείται παρουσία οικογενειών με το ίδιο επώνυμο σε διάφορα σημεία του νησιού, αλλά και του ελληνικού χώρου, που δεν έχουν καμιά σχέση μεταξύ τους, αφού προέρχονται από πατρωνυμικούς κλάδους διαφορετικών επωνύμων. Κατά συνεπεία, κάθε οικογένεια με πατρωνυμικό επώνυμο με την κατάληξη -άτος πρέπει να έχει κατά νου ότι υπάρχει (σε ποσοστό περίπου 95%) σε απώτερο χρόνο καταγεγραμμένο οικογενειακό επίθετο που μπορεί να είναι και σπουδαίο. Μια τέτοια περίπτωση είναι οι Αλιβιζάτοι της Ανωγής, που είναι κλάδος της μεγάλης ιστορικής οικογένειας των Λοβέρδων.
Μια άλλη χαρακτηριστική πρακτική της κεφαλονίτικης οικογένειας, η οποία δυσκολεύει εξαιρετικά τον διαχωρισμό από τους κλάδους του αρχικού επωνύμου, είναι η επανάληψη του βαπτιστικού ονόματος σε πολλές γενιές.Ονόματα συγγενών που ήταν αξιόλογοι δίνονταν όχι μόνον στον πρωτότοκο αλλά και σε δεύτερα και τρίτα παιδιά.
Δυτικής προέλευσης είναι και η παρουσία διπλών ή τριπλών βαπτιστικών, που ενώ το πρώτο μισό του 16°” αι. είναι σπάνια (απαντά μόνον το Μαρκαντώνιος= Μάρκος-Αντώνιος) και Τζανμπατίστας = Ιωάννης -Βαπτιστής), γίνεται συχνή στους επόμενους αιώνες. Μια άλλη ιδιομορφία της ίδιας αφετηρίας είναι η χρησιμοποίηση του επωνύμου ως βαπτιστικού σε κάποιο μέλος της οικογένειας, οπότε του επωνύμου προηγείται το -δε- (από την ιταλι¬κή πρόθεση de = του), π.χ. Βεργωτής δε Βερ-γωτής, Μεταξάς δε Μεταξάς, Μοντεσάντος δε Μ οντεσάντος, που σημαίνει τη δημιουργία νέου κλάδου στην οικογένεια με διαφοροποιημένο επώνυμο (με το δε ως πρόθεμα). ‘Ετσι ο πρώτος σωζόμενος στα Αρχεία μας νοτάριος λέγεται Σταμάτιος ιερέας δε Μοντεσάντος.
Μια άλλη μορφή επωνύμων δημιουργήθηκε με τη χρήση του προθέματος -μάστρο μπροστά από βαπτιστικά. Φαίνεται ότι ήταν ευρύτατη στον προφορικό λόγο για τη δήλωση αυτού που ασκούσε κάποια τέχνη, με αποτέλεσμα να περάσει και στα γραπτά κείμενα. ‘Ετσι έδωσε επώνυμα, καθώς ενοποιήθηκε το πρόθεμα με το όνομα, όπως Μαστρόκαλος, Μαστρομιχάλης κλπ. Αυτή η προσφώνηση (μαστρο-<μαιστωρ = δάσκαλος) έχει καταγραφεί για νοτάριους (συμβολαιογράφους) και εμπειρικούς γιατρούς, αφού τα επιτηδεύματα αυτά θεωρούνταν τέχνες.
Έγινε προσπάθεια να παρουσιαστεί η χρονική αφετηρία των κεφαλονίτικων επωνύμων και όχι η γεωγραφική-τοπική προέλευση του καθενός από αυτά. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να ανιχνευθούν οι πρώτες ρίζες μιας οικογένειας και ο τόπος που πρωτοεμφανίζεται, αφενός γιατί δεν έχουν περισωθεί αρχειακά τεκμήρια και αφετέρου γιατί οι μετακινήσεις των πληθυσμιακών ομάδων κατά τον 16ο αι. είναι συχνές και πολλές σε ολόκληρη την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου.
Ωστόσο, αυτή η αδρή εικόνα της ιστορικής διαδρομής των οικογενειακών μας ονομάτων, όπως αυτά παραδόθηκαν από τα βυζαντινά χρόνια και στη συνέχεια διαμορφώθηκαν από τον 16ο αι. και εξής, επιβεβαιώνει ότι άντεξαν σ’ αυτήν την πορεία των επτά αιώνων σε υψηλό ποσοστό (περίπου 40%). Σημαντικές μεταβολές κατα-γράφονται με νέες εισροές εποίκων στο νησί κατά τον 19° αι. και τις πρώτες δεκαετίες του 20ούί0, αλλά αυτό είναι ζητούμενο μιας άλλης διερεύνησης.
Βιβλιογραφία
• Σ. Μενάρδος, Περί των τοπικών επιθέτων της νεωτέρας Ελλάδος. Τοπικά Κεφαλληνίας, Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών 4 (1927), σ. 336-341.
• Η. Τσιτσέλης, -Κεφαλληνιακά Συμμικτα, τό-μος Πρώτος, Εν Αθήναις 1904 και τόμος Δεύτε¬ρος, Εν Αθήναις 1960.
• W. Miller, Ιστορία της Φραγκοκρατίας στηψ Ελλάδα (1204-1566), μετάφρ. Άγγ. Φουριώττ^ Αθήνα 1960.
• θ. Τζαννετάτος, Το Πρακτικόν της Λατινι¬κής Επισκοπής Κεφαλληνίας του 1264 και η Επί¬τομη αυτού, Εν Αθήναις 1965.
• P. Topping, Estates of Nicold Acciaiuoli in Cephalenia, Byzantion XXXVI (1966), σ. 544-559.
• Γερ. Η. Πεντόγαλος, Νοταριακό αντίγραφο καταλόγου ΙΕ’ αιώνα για δωρεές και κτήματα της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου στο Ρίφι Κεφαλο- νιάς, Κεφαλληνιακά Χρονικά 2 (1977), σ. 45-59.
• Γεώργ. Ν. Μοσχόπουλος, Ιστορία της Κεφα- λονιάς, τόμος Πρώτος, Αθήνα 1985.
• Σταμ. Ζαπάντη, Κεφαλονιά 1500-1571. Η συγκρότηση της κοινωνίας του νησιού, University Studio Press, θεσσαλονίκη 1999.
Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΚΕΦΑΛΟΝΙΤΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ

Συγγραφέας:Σταματούλα ΖαπάντηΔρ Ιστορίας - Αρχειονόμος

Αναδημοσιευση απο : KefaloniaToday

https://sppantelios.blogspot.com

Το Ληξουρι ΖΕΙ και "βασιλευει".

Ζει και "βασιλευει" παρ' ολη την αντιπαθεια και την κοροιδια που του δειχνουν οι τοπικοι"αρχοντες".

Χαζευοντας παλαια Video για τους περσινους σεισμους,επεσα επανω σε μια συνεντευξη των συντελεστων του Aerial Video  στο Ionian Channel με εικονες απο το καρναβαλι στο Ληξουρι,μερικες μερες μετα τους σεισμους. Πραγματι ηταν μια ανασα αισιοδοξιας,για μας τους υπολοιπους Κεφαλονιτες, βλεποντας με ποσο θαρρος οι Ληξουριωτες αντιμετωπισαν τη καταστροφη. Χαζεψτε το. Αξιζει !

Η συνέντευξη που έδωσε το Aerial Video.gr στην τηλεόραση Ionian Channel για το ρόλο που έπαιξε το βίντεο μας στην θετική εντύπωση του κόσμου για τους σεισμούς της Κεφαλλονιάς.

Εκτός του ότι είχαμε καλύψει ένα σημαντικό γεγονός που αφορούσε την ζωή πολλών ανθρώπων, που βρισκόταν σε άσχημες συνθήκες και η κινδυνολογία για το νησί ήταν σε έξαρση, καταφέραμε να δώσουμε την πραγματική εικόνα της κατάστασης και να δείξουμε ότι το Ληξούρι δεν είχε καταστραφεί όπως έλεγαν τα μμε, ίσως και να δώσαμε θάρρος και δύναμη μέσα από το μήνυμα που έδιναν οι Ληξουριώτες ότι η ζωή συνεχιζόταν σε κανονικές αλλά δύσκολες συνθήκες  χάρη στην ιδιοσυγκρασία και το ταπεραμέντο που έχουν οι Kεφαλλονίτες.

http://www.sppantelios.blogspot.gr/

ΚΕΦΑΛΟΝΙΤΙΚΗ ΣΚΟΡΔΑΛΙΑ (ΑΛΙΑΔΑ)

Τσι Βαγγελίστρας έφτασε πες στο Μεμά να φέρει
Αλιάδα για να φτιάξουμε καφκιά και γουδοχέρι
Η 25η Μόρτη πλησιάζει γι αυτό ετοιμαστείτε Η 25η Μόρτη δεν είναι μόνο μέρα εθνικής γιορτής αλλά και μέρα της Αλιάδας στην Κεφαλονιά
Η Kεφαλονίτικη σκορδαλιά- αλιάδα όπως την ξέρουμε εμείς που μεγαλώσαμε στο νησί-έχει το χαρακτηριστικό ότι φτιάχνεται με σκόρδα και πατάτες, χωρίς ψωμί και αλλά υλικά όπως γίνεται σε αλλά μέρη
Έτσι μου περιέγραψαν τον τρόπο παρασκευής γυναίκες στο χωριό
Και για να ακριβολογούμε η παραδοσιακή αλιάδα θέλει πολλά σκόρδα αλλά και πολύ λαδί για να γλυκάνει από την πολύ αψάδα. Εξάλλου το λαδί το έχουμε πάνω στο τραπέζι για να το προσθέτουμε στο πιάτο μας. Η παραδοσιακή αλιάδα θέλει γουδοχέρι και γερά μπράτσα για να γίνει το μείγμα αλοιφή ενώ απαραίτητο είναι και το ζουμί από βρασμένο μπακαλάο (μπακαλιάρο)
Ο μπακαλάος είχε αγοραστεί 3-4 μέρες πριν γιατί θέλει ξαρμύρισμα
Θυμάμαι την νόνα μου να έχει τον μπακαλάο στο συκλι (όποιος δεν ξέρει τι είναι ας ρωτήσει) μέχρι 2 μέρες να ξαρμυρίσει
Τα μισά κομμάτια μπακαλιάρου τα βράζουν και τα άλλα μισά τα τηγανίζουν

ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΚΑΦΚΙΑ

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ
Η καφκιά (γουδί) είναι ξύλινη ή από σκληρή πέτρα, το δε μουρτάρι (γουδοχερι) από ξύλο πουρνάρι (περνάρι).

Στην καφκιά το πρώτο κοπάνισμα με το γουδοχέρι γίνεται με πολλά σκόρδα και το αλάτι. Στη συνέχεια μεταφέρουν το μείγμα σ’ ένα πιάτο και βάζουν στο γουδί τις βρασμένες πατάτες.


Εδώ είναι που χρειάζονται τα γερά μπράτσα αφού οι πατάτες θέλουν πολύ κοπάνισμα για να γίνουν αλοιφή προσθέτοντας ζουμί από τον βρασμένο μπακαλιάρο
Μέσα στη καφκιά βάζουμε το ζωμό μια κουταλιά από το μείγμα σκόρδο-αλάτι και 5 κουταλιές πολτό πατάτας. Καθώς κοπανάτε επαναλαμβάνεται τη διαδικασία μέχρι να τελειώσουν τα μείγματα και να ανακατωθούν όλα σε μία ομοιόμορφη και λεία αλιάδα.

ΕΤΟΙΜΗ ΚΑΛΗ ΟΡΕΞΗ
Αλλά και ο τρόπος σερβιρίσματος της αλιάδας έχει την παραδοσιακή του χροιά, που συνιστά ολόκληρη ιεροτελεστία. Κατ’ αρχήν χρειάζεται ένα μεγάλο και βαθύ πιάτο. Η πρώτη στρώση αποτελείται από μια ποσότητα βραστού η τηγανιτού μπακαλιάρου με μπόλικο λεμόνι. Από πάνω βάζουμε όση αλιάδα θέλουμε.
Εδώ είναι που χρειάζεται και το λάδι που λέγαμε στην αρχή. Η επιτυχία της αλιάδας εξαρτάται από την αψάδα της, στην οποία δεν έχουν όλοι την ίδια αντοχή. Για να μη «σηκώσει καντήλες» λοιπόν η γλώσσα ρίχνουμε ελαιόλαδο στην αλιάδα προκειμένου να γλυκάνει λιγάκι.

Η αλιάδα καταναλώνεται σε κάθε κεφαλλονίτικο σπίτι την 25η Μαρτίου με
Μπακαλιάρο και του Σωτήρας 6 Αυγούστου με κοφίσι
Η αλιάδα εκτός από τον μπακαλιάρο και το κοφίσι συνοδεύει υπέροχα κι άλλα ψάρια, βραστά, ψητά και τηγανιτά (τον υπόλοιπο χρόνο) Εξάλλου αναλόγως την εποχή η αλιάδα συνοδεύεται από διάφορα βραστά χόρτα όπως: κοκκινογούλια (παντζάρια), βλήτρα, (βλήτα), αμπελοφάσουλα, κάβολε (κουνουπίδια), μορόπουλα (κολοκύθια) κ.α.
Υλικά
1 φύλλο μπακαλιάρου παστού περίπου 1 κιλό
Για την Αλιάδα
4-6 πατάτες βρασμένες και ξεφλουδισμένες
2-4 σκελίδες σκόρδο, ανάλογα με το πόσο δυνατή τη θέλετε
ελαιόλαδο και ζουμί από τον μπακαλιάρο όσο τραβήξει
αλάτι πιπέρι
3-4 κουταλιές ξίδι η λεμονί
Συμπληρώστε κι εσείς ότι ξέρετε